Οι φοβίες είναι εξαιρετικά συνηθισμένες, αλλά τι ακριβώς φοβούνται περισσότεροι οι άνθρωποι; Υπάρχουν φοβίες που τείνουν να εμφανίζονται περισσότερο, σε σύγκριση με άλλες;
Οι λόγοι που κρύβονται πίσω από την εμφάνιση φοβιών ποικίλλουν και είναι οι εξελικτικές και συμπεριφορικές θεωρίες αυτές που προσπαθούν να δώσουν μια ολοκληρωμένη εξήγηση.
Όποια κι αν είναι η αιτία, οι φοβίες είναι θεραπεύσιμες και μπορούν να μειωθούν και ακόμα και να απαλειφθούν μέσω της γνωστική και συμπεριφοριστικής θεραπείας, των τεχνικών της, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις και μέσω διάφορων φαρμάκων.
Τα ακόλουθα είδη αποτελούν 10 από τα πιο συνηθισμένα αντικείμενα ή καταστάσεις που οδηγούν σε ισχυρό φόβο και συμπτώματα, όπως ζαλάδα, ναυτία και δύσπνοια. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτά τα συμπτώματα κλιμακώνονται και φτάνουν και σε κρίσεις πανικού. Αυτές οι συνηθισμένες φοβίες αναφέρονται σε περιβάλλοντα, ζώα, φόβο ένεσης και αίματος κλπ.
Αραχνοφοβία
Η αραχνοφοβία είναι ο φόβος απέναντι σε αράχνες και άλλα αραχνοειδή. Αυτή η φοβία είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη, επηρεάζοντας σχεδόν 1 στις 3 γυναίκες και 1 στους 4 άντρες.
Η θέαση μιας αράχνης μπορεί να προκαλέσει απόκριση φόβου, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, η εικόνα και μόνο ενός αραχνοειδούς ή η σκέψη μιας αράχνης μπορεί να προκαλέσει συναισθήματα φόβου, μα κυρίως πανικού.
Γιατί, όμως, τόσοι άνθρωποι φοβούνται τα αραχνοειδή; Αν και υπολογίζεται πως υπάρχουν 35.000 διαφορετικά είδη, ελάχιστα είναι αυτά που αποτελούν πραγματική απειλή για τους ανθρώπους.
Μία από τις πιο συνήθεις εξηγήσεις γι’ αυτό και για τις παρόμοιες φοβίες απέναντι σε ζώα είναι ότι τέτοια πλάσματα αποτελούσαν κάποτε πραγματική απειλή για τους προγόνους μας, που δεν διέθεταν τις ιατρικές γνώσεις και τα τεχνολογικά εργαλεία, για να αντιμετωπίσουν τους τραυματισμούς από ζώα και έντομα. Το αποτέλεσμα είναι η εξέλιξη να συνεισφέρει σε μια προδιάθεση φόβου απέναντι σε τέτοια πλάσματα.
Οφιδιοφοβία
Πρόκειται για τον φόβο απέναντι στα φίδια. Αυτή η φοβία είναι αρκετά συχνή και συχνά αποδίδεται σε εξελικτικές αιτίες, προσωπικές εμπειρίες ή πολιτισμικές επιρροές.
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι καθώς τα φίδια είναι ορισμένες φορές δηλητηριώδη, οι πρόγονοί μας, οι οποίοι απέφευγαν τέτοιους κινδύνους ήταν πιθανότερο να επιβιώσουν και έτσι να περάσουν τα γονίδιά τους στις επόμενες γενιές.
Ωστόσο, σε έρευνα με συμμετέχοντες 35 φοβικούς, οι ερευνητές βρήκαν ότι μόνο τα 3 από αυτά τα άτομα είχαν ποτέ δαγκωθεί από φίδι. Πιο συγκεκριμένα, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων είχαν ελάχιστη ή καμία εμπειρία με φίδια.
Μια άλλη θεωρία υποστηρίζει ότι ο φόβος των φιδιών και των παρόμοιων ζώων μπορεί να «ξυπνά» έναν έμφυτο φόβο παθήσεων και μόλυνσης.
Οι έρευνες έχουν δείξει ότι αυτά τα ζώα τείνουν να προκαλούν μια απόκριση αηδίας, που ίσως εξηγεί το γιατί η οφιδιοφοβία είναι τόσο συνηθισμένη, χωρίς όμως να εκδηλώνεται κάτι παρόμοιο για άλλα επικίνδυνα ζώα, όπως τα λιοντάρια ή οι αρκούδες.
Υψοφοβία- Ακροφοβία
Η ακροφοβία ή ο φόβος για τα ύψη επηρεάζει περίπου 23 εκατομμύρια ενήλικες. Αυτός ο φόβος μπορεί να προκαλέσει κρίσεις άγχους και αποφυγή όλων των ψηλών σημείων. Όσοι υποφέρουν από αυτή τη φοβία μπορεί να απομακρυνθούν πολύ, ώστε να αποφύγουν σημεία με ύψος, όπως γέφυρες, πύργους ή ψηλά κτήρια.
Αν και σε ορισμένες περιπτώσεις αυτός ο φόβος μπορεί να οφείλεται σε τραυματικές εμπειρίες, οι σύγχρονες θεωρίες υποστηρίζουν ότι αυτός ο φόβος έχει εξελιχθεί ως προσαρμογή σε ένα περιβάλλον, όπου η πτώση από ύψη έθετε έναν σημαντικό κίνδυνο. Αν και είναι φυσιολογικό, όλοι οι άνθρωποι να φοβούνται ως ένα βαθμό τα ύψη, η φοβία εμπεριέχει σοβαρό φόβο που προκαλεί κρίσεις πανικού και συμπεριφορές αποφυγής.
Αεροφοβία
Η αεροφοβία ή ο φόβος πτήσεων επηρεάζει μεγάλη μερίδα ανθρώπων, παρά το γεγονός ότι τα αεροπορικά ατυχήματα είναι αρκετά σπάνια.
Σχεδόν το 1/3 του γενικού πληθυσμού εμφανίζει κάποιο βαθμό αεροφοβίας. Ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα που σχετίζονται με αυτή τη φοβία περιλαμβάνουν το τρέμουλο, την ταχυκαρδία και τον αποπροσανατολισμό.
Ο φόβος πτήσεων ορισμένες φορές κάνει τους ανθρώπους να αποφεύγουν τελείως τις πτήσεις. Συνήθως αντιμετωπίζεται μέσω της θεραπείας της έκθεσης, κατά την οποία ο πελάτης σταδιακά και προοδευτικά εκτίθεται σε πτήσεις. Το άτομο μπορεί να αρχίσει απλά να φαντάζεται τον εαυτό του να βρίσκεται μέσα σε ένα αεροπλάνο, πριν σταδιακά πλησιάσει ένα αληθινό και τελικά να μπει σε μια αληθινή πτήση.
Κυνοφοβία
Η κυνοφοβία ή ο φόβος για τους σκύλους σχετίζεται συχνά με συγκεκριμένες προσωπικές εμπειρίες, όπως ένα περιστατικό όπου ως παιδί κάποιος δαγκώθηκε από σκύλο. Τέτοια γεγονότα μπορεί να είναι αρκετά τραυματικά και να οδηγήσουν σε φόβο που διαρκεί μέχρι και στην ενήλικη ζωή.
Αυτή η συγκεκριμένη φοβία μπορεί να είναι αρκετά συνηθισμένη. Ορισμένες μετρήσεις δείχνουν ότι σχεδόν το 36% των ανθρώπων, που αναζητά θεραπεία για τη συγκεκριμένη φοβία παρουσιάζει σοβαρό φόβο απέναντι στους σκύλους.
Αυτή η φοβία δεν είναι απλά μια φυσιολογική αποστασιοποίηση από μη γνώριμες καταστάσεις, όπως η συμβίωση με έναν σκύλο, αλλά πρόκειται για έναν παράλογο και υπερβολικό φόβο που μπορεί να επιδρά σοβαρά στη ζωή ενός ανθρώπου και στη λειτουργικότητά του.
Για παράδειγμα, ένα άτομο με αυτή τη φοβία δεν μπορεί συνήθως να περπατήσει σε δρόμους, που γνωρίζει ότι κυκλοφορούν σκυλιά. Αυτή η αποφυγή μπορεί να επιδρά στη λειτουργικότητά του, δυσκολεύοντας ακόμα και τη διαδρομή προς τη δουλειά, το σχολείο ή το σπίτι.
Αστραποφοβία
Η αστραποφοβία είναι ο φόβος για τις αστραπές. Όσοι εμφανίζουν αυτή τη φοβία, νιώθουν ιδιαίτερο φόβο για σχετικά καιρικά φαινόμενα. Τα συμπτώματα της αστραποφοβίας μοιάζουν συχνά με εκείνα άλλων φοβιών και περιλαμβάνουν το τρέμουλο, την ταχυκαρδία και την αυξημένη εφίδρωση.
Κατά τη διάρκεια μιας αστραπής ή μιας έντονης καταιγίδας, οι φοβικοί μπορεί να απομακρυνθούν πολύ, ώστε να βρουν καταφύγιο ή να κρυφτούν από το φαινόμενο, όπως να κρυφτούν κάτω από τα σκεπάσματα ή ακόμα και να κλειδωθούν σε ντουλάπες ή στο μπάνιο.
Αυτοί οι άνθρωποι τείνουν να αναπτύσσουν μια υπερβολική ανησυχία και ενδιαφέρον για τον καιρό. Μπορεί να ξοδεύουν πολύ ώρα καθημερινά, προσπαθώντας να μάθουν για τον καιρό, ώστε να μάθουν που υπάρχει πιθανότητα να εκδηλωθεί καταιγίδα.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η φοβία μπορεί να προκαλέσει και αγοραφοβία, κατά την οποία οι άνθρωποι φοβούνται τόσο μήπως δουν ή ακούσουν αστραπή που δεν μπορούν να αφήσουν τα σπίτια τους.
Τρυπανοφοβία
Η τρυπανοφοβία είναι ο φόβος των ενέσεων, μιας πάθησης που μπορεί ορισμένες φορές να κάνει το άτομο να αποφεύγει τελείως τις ιατρικές θεραπείες και τις επισκέψεις σε γιατρούς. Όπως πολλές φοβίες, έτσι κι αυτή συχνά μένει αθεράπευτη, επειδή οι άνθρωποι αποφεύγουν να προκαλούν την έκθεση, ακόμα και τη συζήτηση για τέτοια θέματα.
Όταν αυτοί οι άνθρωποι χρειαστεί όντως να κάνουν κάποια ένεση, μπορεί να εμφανίσουν αισθήματα υπερβολικού φόβου και ταχυκαρδίας· ορισμένοι λιποθυμούν μάλιστα.
Καθώς αυτά τα συμπτώματα μπορεί να είναι τρομακτικά γι’ αυτούς, αποφεύγουν συχνά οποιαδήποτε επίσκεψη σε γιατρό, οδοντίατρο ή άλλο επαγγελματία της υγείας, ακόμα κι αν παρουσιάζουν κάποια πάθηση που χρειάζεται προσοχή.
Κοινωνική φοβία
Η κοινωνική φοβία απαντά στο φόβο των κοινωνικών περιστάσεων και μπορεί να αποδειχθεί εξαιρετικά περιοριστική. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι φοβίες μπορεί να γίνουν τόσο έντονες, που οι άνθρωποι να αποφεύγουν μέρη, γεγονότα και ανθρώπους που είναι πιθανό να προκαλέσουν κάποια κρίση άγχους.
Αυτοί οι άνθρωποι συχνά φοβούνται μήπως γίνουν αντιληπτοί ή ντροπιαστούν μπροστά σε άλλους. Ακόμα και οι καθημερινές δραστηριότητες, όπως ένα δείπνο, πυροδοτεί άγχος.
Η Αμερικανική Ένωση Ψυχιάτρων αναφέρει ότι οι κοινωνικές φοβίες συχνά αναπτύσσονται κατά τη διάρκεια της εφηβείας και μπορεί να διαρκέσουν σε όλη τη ζωή, αν μείνουν αθεράπευτες.
Η πιο συνηθισμένη μορφή κοινωνικής φοβίας είναι η φοβία της ομιλίας μπροστά σε κοινό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι κοινωνικές φοβίες μπορεί να αποτρέψουν κάποιον από το να πάει στο σχολείο και στη δουλειά, που μπορεί να επιδράσει σημαντικά στη συνολική ψυχική και σωματική κατάσταση του ατόμου και στη λειτουργικότητά του.
Αγοραφοβία
Η αγοραφοβία εμφανίζεται όταν το άτομο φοβάται να είναι μόνο του σε μια κατάσταση ή σε ένα μέρος, όπου η απόδραση είναι δύσκολη. Αυτή η μορφή φοβίας περιλαμβάνει την αποφυγή περιοχών που έχουν κόσμο, των ανοιχτών χώρων ή καταστάσεων που είναι πιθανό να πυροδοτήσουν μια κρίση πανικού.
Όσοι εμφανίζουν αυτή τη φοβία πολλές φορές αποφεύγουν να βγουν από το σπίτι τους. Περίπου το ένα τρίτο των ατόμων με κρίση πανικού αναπτύσσουν και αγοραφοβία. Η αγοραφοβία συνήθως αναπτύσσεται στην εφηβεία και στα μέσα της δεκαετίας των 30.
Η Αμερικανική Ένωση Ψυχιάτρων αναφέρει ότι τα δύο τρίτα των ατόμων με αγοραφοβία είναι γυναίκες. Η διαταραχή συχνά ξεκινά με μια απρόβλεπτη κρίση πανικού.
Μικροβιοφοβία
Η μικροβιοφοβία, ή ο υπερβολικός φόβος απέναντι στα μικρόβια και στη βρωμιά μπορεί να κάνει όσους την εμφανίζουν να καθαρίζουν μανιωδώς και καταναγκαστικά το σπίτι, τα ρούχα και τα χέρια τους και να αποφεύγουν ακόμα και καταστάσεις που θεωρούν ότι εμπεριέχουν βρωμιά και σκόνη.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η φοβία σχετίζεται με την ψυχαναγκαστική- καταναγκαστική διαταραχή.
Αυτή η συνηθισμένη φοβία κάνει τους ανθρώπους να αποφεύγουν τη φυσική επαφή με άλλους υπό το φόβο μόλυνσης.
Επίσης χρησιμοποιούν σε μεγάλες ποσότητες όλα τα είδη απολυμαντικών και παρακολουθούν τις ειδήσεις για τυχόν επιδημίες. Όσοι εμφανίζουν αυτή τη φοβία μπορεί να αποφεύγουν μέρη και χώρους, όπου θεωρούν ότι κυκλοφορούν πολλά μικρόβια, όπως γραφεία γιατρών, αεροπλάνα, σχολεία και φαρμακεία.
American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (5th ed.). Arlington, VA: American Psychiatric Publishing; 2013.
Davey, GCL, McDonald, AS, Hirisave, U, Prabhu, GG, Iwawaki, S, Jim, CI, Merckelbach, H, de Jong, PJ, Leaung, PWL, & Reimann, BC. A Cross-cultural Study of Animal Fears. Behavior and Research Therapy. 1998; 36: 735-750.
Fredrikson, M, Annas, P, Fischer, H, & Wik, G. Gender and age differences in the prevalence of specific fears and phobias. Behavior Research and Therapy. 1996; 34(1): 33-39.
Kessler, RC, Chiu, WT, Demler, O, Merikangas, KR, & Walters, EE. Prevalence, severity, and comorbidity of 12-month DSM-IV disorders in the National Comorbidity Survey Replication. Archives of General Psychiatry. 2005; 62(2): 617-627.
Rentz, TO, Powers, MB, Smits, AJ, Cougle, JR, & Telch, MJ. Active-imaginal exposure: examination of a new behavioral treatment for cynophobia (dog phobia). Behaviour Research and Therapy. 2003; 41(11): 1337–1353.
