Φύση, τέχνη και εξάσκηση, εξάσκηση, εξάσκηση. Αυτές είναι οι τρεις προϋποθέσεις προκειμένου να καταστεί κάποιος αποτελεσματικός ρήτορας.
Ο καλός ομιλητής πρέπει να κατέχει ορισμένα χαρίσματα με τα οποία έχει προικιστεί από τη φύση, για παράδειγμα, ευχάριστη φωνή και ικανότητα εκφοράς της.
Επίσης απαραίτητη είναι η γνώση του συστημικού σώματος ρητορικών κανόνων, δηλαδή, η κατοχή της “τέχνης” της ρητορικής.
Τέλος, η φυσική ποιότητα και η γνώση των κανόνων πρέπει να καλλιεργηθούν και να τελειοποιηθούν μέσω φιλόπονης και εστιασμένης εκγύμνασης.
Η ευφράδεια είναι ένα πανίσχυρο όπλο
Η ικανότητα σκέψης του ανθρώπου και η δυνατότητά του να εκφράζει αυτή τη σκέψη μέσω πειστικής ομιλίας είναι, σύμφωνα με τον Κικέρωνα, εκείνο που διαχωρίζει τους ανθρώπους από όλα τα υπόλοιπα πλάσματα.
Όταν διοχετεύεται σωστά και διακατέχεται από την ορθή σκέψη, ο ευφραδής λόγος αποτελεί το ισχυρότερο όπλο για την προαγωγή του καλού στην κοινωνία.
Οι πιο χαρισματικοί ομιλητές πρέπει να κρατούν πάντοτε κατά νου την επίδραση που ασκεί στους άλλους ο λόγος τους και να τον χρησιμοποιούν για τη βελτίωση των κοινοτήτων τους.
Εύρεση, διάταξη, απομνημόνευση
Όταν ξεκινά κάποιος να συντάξει ένα επιχείρημα ή έναν λόγο, πρέπει πρώτα να προσδιορίσει το υπό συζήτηση θέμα και να αναζητήσει το κατάλληλο υλικό γα να το αποδείξει· έπειτα, να διατάξει το υλικό αποτελεσματικά και στρατηγικά· να επιλέξει ένα κατάλληλο ύφος· κατόπιν (αν είναι απαραίτητο) να τον αποστηθίσει· και, τέλος, να εφαρμόσει κατάλληλους τρόπους εκφώνησης του επιχειρήματος ή των επιχειρημάτων.
Αυτά είναι τα αποκαλούμενα έργα του ρήτορα, που περιγράφουν τι πρέπει να κάνει και με ποια σειρά, προκειμένου να δημιουργήσει έναν αποτελεσματικό λόγο. Τα πρώτα τρία έργα μπορούν να εφαρμοστούν αποτελεσματικά και στη γραπτή σύνθεση.
Όχι μόνο μέσω της λογικής
Η πειθώ δεν έχει να κάνει μόνο με τη λογική επιχειρηματολογία. Ο ομιλητής έχει διαθέσιμα τρία μέσα πειθούς: τη λογική επιχειρηματολογία, την απόδειξη που στηρίζεται στο ήθος και την επίκληση του συναισθήματος. Ο Αριστοτέλης προσδιόρισε αυτά τα μέσα απόδειξης ή πειθούς και ο Κικέρων προτείνει να τα χρησιμοποιούμε όλα, με σκοπό να διδάξουμε, να τέρψουμε και να συγκινήσουμε το ακροατήριο.
Να γνωρίζετε το ακροατήριό σας
Ο ομιλητής, όταν συντάσσει τις λέξεις, τις προτάσεις και τις παραγράφους ενός επιχειρήματος ή λόγου, οφείλει να θυμάται ότι υπάρχουν διαφορετικά είδη ύφους και ότι μια συγκεκριμένη περίσταση και ένα συγκεκριμένο κοινό απαιτούν ένα δεδομένο και πρέπον ύφος, είτε αυτό είναι απλό, μεσαίο ή υψηλό.
Ο αποτελεσματικός ομιλητής θα προσαρμόσει το είδος του ύφους του σύμφωνα με την περίσταση και το ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται.
Σαφήνεια, ορθότητα
Ανεξάρτητα από το ύφος που υιοθετούν, οι ομιλητές θα εφαρμόσουν επιμελώς τις “αρετές” ή τους χαρακτήρες του ύφους στο λόγο ή στο επιχείρημά τους: την ορθοέπεια, τη σαφήνεια, την καλλιέπεια και την ευπρέπεια.
Ο ρήτορας πρέπει να διασφαλίσει ότι η γλώσσα που χρησιμοποιεί είναι συντακτικά και γραμματικά δόκιμη, ότι εκφράζεται με τον σαφέστερο δυνατό τρόπο, ότι καλλωπίζεται με τη χρήση σχημάτων λόγου και διανοίας, και ότι είναι απολύτως κατάλληλη για τη στιγμή, την περίσταση και τη συγκεκριμένη συνάθροιση.
Η εκφορά έχει ιδιάζουσα σημασία
Ορισμένες φορές δεν είναι αυτό το οποίο λες που βαραίνει, αλλά πώς το λες.
Ενδεχομένως όλοι μας είχαμε έναν καθηγητή που διέθετε τεράστια ευφυΐα και εγκυκλοπαιδικές γνώσεις σε ένα θέμα, αλλά δεν ήταν σε θέση να παρουσιάσει το υλικό ξεκάθαρα και με σαφήνεια ή έχουμε ίσως συναντήσει κάποιον πολιτικό ή πωλητή που ξεσηκώνει αυτούς που τον ακούν με τα εκθαμβωτικά του λόγια, τα οποία, όμως, υπό προσεκτικότερη εξέταση δεν περιέχουν καμία πραγματική ουσία.
Η μίμηση είναι η πιο ειλικρινής μορφή κολακείας
Ο Κικέρωνας πίστευε ακράδαντα ότι πρέπει να αναζητούμε καλά παραδείγματα προς μίμηση. Οι καλύτεροι ομιλητές είναι εκείνοι που έχουν βρει τέτοια εξαιρετικά πρότυπα και το έχουν κάνει συνήθειά τους να μιμούνται τα δυνατά τους σημεία και να αγνοούν τις αδυναμίες τους.
Συχνά η πένα είναι ισχυρότερη από το ξίφος
Η γλώσσα μπορεί να είναι το σημαντικότερο όπλο ενός προικισμένου ομιλητή, αλλά η πένα, σύμφωνα με τον Κικέρωνα, ακολουθεί κατά πόδας.
Αν επιθυμείτε να βελτιώσετε την ικανότητα ομιλίας σας, η συγγραφή – το να γράφετε συχνά και εκτεταμένα – είναι, όπως υποστηρίζει ο ίδιος, το κλειδί για να πετύχετε το στόχο σας.
Λέξεις χωρίς ουσία είναι κενές
Ο τέλειος ρήτορας του Κικέρωνα είναι εκείνος που, όχι μόνο γνωρίζει και κατανοεί τους κανόνες όπως περιγράφονται στην “τέχνη” τη ρητορικής, αλλά – και αυτό είναι ακόμη σημαντικότερο – ένα άτομο εμποτισμένο με γνώσεις λογοτεχνίας, ιστορίας, νομικής και φιλοσοφίας, με λίγα λόγια, όλα τα γνωσιακά αντικείμενα που σήμερα αποκαλούμε “ελευθέριες τέχνες”.
Ως Ρωμαίος μιας προγενέστερης εποχής, ο Κάτων ο Πρεσβύτερος αρεσκόταν να επαναλαμβάνει: rem tene, verba sequentur (κατανόησε το θέμα και οι λέξεις θα ακολουθήσουν).
Απόσπασμα από το βιβλίο “Η Τέχνη της Πειθούς του Μάρκου Τύλλιου Κικέρωνα” από τις εκδόσεις Διόπτρα
