Όλες οι ανθρώπινες εμπειρίες – οι ενέργειες, τα συναισθήματα και τα κίνητρά μας – βασίζονται εν μέρει στη δραστηριότητα του εγκεφάλου.
Ο Ιπποκράτης, στην “Περί Ιερής Νόσου” πραγματεία του, αναφέρει: “Ο άνθρωπος οφείλει να γνωρίζει ότι από τον εγκέφαλο και μόνο από αυτόν εκπορεύονται οι απολαύσεις, οι χαρές, το γέλιο και τα αστεία, καθώς και οι λύπες, ο πόνος, το πένθος και τα δάκρυα.
Η νευροεπιστήμη βασίζεται στην αρχή ότι η ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά έχουν βαθιές ρίζες στη βιολογική λειτουργία του εγκεφάλου. Αυτό δείχνουν εμπεριστατωμένες κλινικές παρατηρήσεις σε εγκεφαλικά τραύματα και στις επακόλουθες ενδείξεις και συμπτώματα που συνοδεύουν νευρολογικές διαταραχές, όπως η απώλεια της γλώσσας, η παράλυση και η τύφλωση.
Και εδώ προκύπτει ένα ερώτημα: Πόσες από τις ανθρώπινες πράξεις είναι όντως ηθελημένες;
Αυτό το ζήτημα που θέτει η ντετερμινιστική θεώρηση του σύμπαντος έχει ακόμα και νομικές προεκτάσεις στις περιπτώσεις θανατικής καταδίκης.
Παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση του Cecil Clayton, ο οποίος εκτελέστηκε το 2015, έχοντας καταδικαστεί για τη δολοφονία ενός αστυνομικού.
Κατά τη δεκαετία του 1970 όμως ο Clayton είχε υποστεί βαρύτατο εγκεφαλικό τραυματισμό, που ανάγκασε τους νευροχειρουργούς να αφαιρέσουν το 20% των μετωπιαίων λοβών του εγκεφάλου του.
Οι φυσιολογικές λειτουργίες των μετωπιαίων λοβών συνδέονται με την κρίση, τον έλεγχο της παρόρμησης, ακόμα και με ζητήματα ηθικής συμπεριφοράς. Αυτό υποστήριξαν οι δικηγόροι υπεράσπισης του Clayton, αλλά το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ απέρριψε τον ισχυρισμό ότι ένα τέτοιου είδους εγκεφαλικό τραύμα μπορούσε να ευθύνεται για το φόνο που είχε διαπράξει ο κατηγορούμενος.
Παρόμοιες ακραίες περιπτώσεις του ποινικού δικαίου εγείρουν ένα εύλογο ερώτημα: Σε ποιο ποσοστό η ανατομία του εγκεφάλου καθορίζει το πεπρωμένο μας και κατ’ επέκταση την ευθύνη για τις πράξεις μας;
Μία από τις πλέον ασυνήθιστες περιπτώσεις που έχουν συναντήσει οι νευρολόγοι είναι μια πάθηση που ονομάζεται “σύνδρομο του εξωγήινου χεριού”.
Τα χέρια των ατόμων που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή μοιάζουν παγιδευμένα σε μια διελκυστίνδα, στην οποία το ένα χέρι μπορεί να απομακρύνει αντικείμενα από το άλλο ή το ένα άκρο να προσπαθεί να περιορίσει το άλλο.
Όταν παρατηρεί κανείς τέτοιες ασυνήθιστες διαταραχές, έχει σχεδόν την εντύπωση ότι κάθε ξεχωριστό ήμισυ του εγκεφάλου βιώνει τη δική του προσωπική εμπειρία – με την έννοια της επιθυμίας και του ελέγχου της συμπεριφοράς. Ποιος ασκεί τον έλεγχο; Υπάρχει ένα και μοναδικό εγώ, ή μήπως υπάρχουν πολλές έδρες ελέγχου;
Είναι η ανθρώπινη ζωή προδιαγεγραμμένη;
Άραγε οι θεοί – ή η ανθρώπινη βιολογία – μας έχουν παραδώσει ένα αμετάβλητο πρότυπο το οποίο υπαγορεύει ότι πρέπει να ζήσουμε τη ζωή που έχει προκαθοριστεί για τον καθένα από εμάς;
Ή μήπως υπάρχουν για μας διάφορες επιλογές; Υπάρχει αυτό που ονομάζουμε “αυτοκαθοδηγούμενη πράξη”, με την έννοια ότι εμείς επιλέγουμε, ακόμα και δημιουργούμε, τις σκέψεις και τις ενέργειες της βιολογίας μας;
Είμαστε σε θέση να ζήσουμε μια ζωή στην οποία εμείς θα ορίζουμε το πεπρωμένο μας;
Είμαστε ελεύθεροι ή δεν είμαστε;
Ή μήπως, κινδυνεύοντας να φανώ πολύ πεζός, είμαστε κάτι και από τα δύο;
Απόσπασμα από το βιβλίο του Jay Lombard “Ο Νους του Θεού” από τις εκδόσεις Πεδίο
