Ίσως ένα από τα ακόλουθα σενάρια σας φανεί οικείο: Ξοδεύετε χρόνο ψάχνοντας σε εφαρμογές για νέες γνωριμίες και στο τέλος δεν στέλνετε σε κανέναν. Ψάχνετε μέσα από άπειρες επιλογές να δείτε μια ταινία και τελικά αποκοιμιέστε μην έχοντας καταλήξει σε καμία. Θέλετε να παραγγείλετε φαγητό, ανοίγετε το συρτάρι με τους καταλόγους, αλλά χάνετε μία ώρα προσπαθώντας να αποφασίσετε τι είναι αυτό που έχετε τελικά όρεξη να φάτε.
Έχουμε περισσότερες επιλογές από ποτέ στην καθημερινότητά μας – αλλά αν και αυτό υποτίθεται πως έπρεπε να μας κάνει να νιώθουμε ελεύθεροι, τελικά καταλήγουμε εξουθενωμένοι. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι ο εγκέφαλός μας δεν είναι προγραμματισμένος να μπορεί να διαχειριστεί τόσες πολλές επιλογές: Σε ένα πρόσφατο πείραμα, οι ερευνητές χρησιμοποίησαν μαγνητικές τομογραφίες για να εντοπίσουν την εγκεφαλική λειτουργία, όταν τα υποκείμενα έπρεπε να επιλέξουν κάτι μέσα από 12 επιλογές. Όταν οι συμμετέχοντες είχαν μπροστά τους τόσες πολλές επιλογές, μπερδεύονταν πολύ περισσότερο και ο εγκέφαλός τους «μούδιαζε».
Υπάρχουν διαφορετικοί όροι που έχουν αποδοθεί σε αυτό το είδος παραλυτικής κόπωσης. Ο ψυχολόγος Barry Schwartz μίλησε το 2004 σε ένα βιβλίο του για το «παράδοξο της επιλογής». Άλλοι ειδικοί το ονομάζουν «υπερφόρτωση επιλογών». Και οι περισσότεροι πια χρησιμοποιούν τον όρο FOBO (fear of better options), δηλαδή ο φόβος των καλύτερων επιλογών.
Είναι ένας έξυπνος όρος για κάτι που μπορεί να έχει βλαβερή και επιζήμια επίδραση στη ζωή μας. Ο φόβος των καλύτερων επιλογών μας παραλύει και μας κάνει συχνά να μετανιώνουμε ακόμα και για καλή επιλογή. Μια άλλη συνέπεια είναι ότι μπορεί να αναβάλλουμε σημαντικές αποφάσεις – όπως το να διαλέξουμε μια θέση εργασίας ή να δεσμευτούμε σε μια σχέση – επειδή υπάρχουν τόσες πολλές επιλογές και η διαδικασία φαντάζει τρομακτική.
Ανεξάρτητα από το πόσο ευάλωτοι είμαστε στο FOBO, υπάρχουν στρατηγικές που μπορούν να ανακουφίσουν από τον πόνο της επιλογής. Πρόκειται πια για μια δεξιότητα που μπορεί να αναπτυχθεί.
Για να ξεπεράσουμε το FOBO, το πρώτο βήμα είναι να τοποθετήσουμε τη δοσμένη επιλογή σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Οι άνθρωποι φοβούνται ότι θα πάρουν λάθος απόφαση και στη βάση αυτού μπερδεύονται για το τι τελικά αποτελεί μια καλή απόφαση. Πολλοί πιστεύουν ότι είναι αυτή που παράγει ένα καλό αποτέλεσμα, αλλά αυτή η αντίληψη αποτυγχάνει να λάβει υπόψη ότι, αν και το αποτέλεσμα προκαλείται εν μέρει από την απόφασή μας, επηρεάζεται επίσης και από ένα μέρος που δεν μπορούμε να ελέγξουμε. Η ταινία που τελικά αποδεικνύεται απαίσια, το νέο διαμέρισμα με τους γείτονες από την κόλαση, οι διακοπές στις οποίες τελικά έβρεχε για 5 συνεχόμενες μέρες. Όταν κάτι πάει τελικά στραβά, υπενθυμίστε στον εαυτό σας ότι δεν μπορούμε εκ των προτέρων ποτέ να γνωρίζουμε την πλήρη εικόνα.
Βοηθά επίσης να σκεφτόμαστε τα πιθανά χειρότερα σενάρια. Κάποιοι άνθρωποι κολλάνε στο «Τι θα συμβεί αν κάτι πάει στραβά;». Ναι, κάτι μπορεί να πάει στραβά, αλλά και ποια απόφαση θα πάρουμε τότε; Το επόμενο βήμα και η αντίδρασή μας δεν είναι κάτι που χρειάζεται να σκεφτόμαστε συνέχεια εκ των προτέρων. Έχουμε τη συνήθεια να θεωρούμε οριστική μια επιλογή, ξεχνώντας ότι θα υπάρξουν κι άλλες ευκαιρίες στη συνέχεια.
Ένα άλλο συνηθισμένο λάθος που κάνουμε είναι ότι δεν καταλήγουμε στο τι θέλουμε πριν δούμε τις επιλογές μας. Μόλις οι επιλογές εμφανιστούν μπροστά μας, είναι εύκολο να τυφλωθούμε από αυτό που φαίνεται πιο ελκυστικό. Είναι λοιπόν καλύτερα να προσδιορίσουμε πρώτα τι έχει μεγαλύτερη σημασία για εμάς και ύστερα να δούμε τις επιλογές μας.
Αν και τα παραπάνω δεν βελτιώνουν την κατάσταση, δοκιμάστε να αναπτύξετε ένα σύστημα περιορισμού των επιλογών. Θα μπορούσατε να αφαιρέσετε όλες τις λιγότερο ελκυστικές επιλογές και ύστερα, όταν μείνουν λίγες, να επιλέξετε τυχαία. Και μια πολύ χρήσιμη ερώτηση που χρειάζεται να κάνετε στον εαυτό σας, ώστε να αποβάλετε αυτό το φόβο και το άγχος της απόφασης είναι: «Θα έχει καμία σημασία αυτό σε πέντε χρόνια από τώρα;». Οι σχέσεις, το σπίτι, η δουλειά μπορεί, αλλά και πάλι τότε το πιθανότερο είναι ότι θα έχετε διαθέσιμες νέες επιλογές.
