«Γιατί είναι σημαντικό οι γονείς να διαβάζουν παραμύθια στα παιδιά»
της Ζωής Νικητάκη
Η ουσία των παραμυθιών είναι τόσο απαραίτητο να διατρέχει και να εμποτίζει τη ψυχή των παιδιών, είχε επισημάνει ο σημαντικός φιλόσοφος και ιδρυτής του πνευματικού κινήματος της ανθρωποσοφίας, Ρούντολφ Στάινερ, όσο σημαντικό και ζωτικής σημασίας είναι και το αίμα να διατρέχει τις φλέβες μας.
Μελέτες έχουν δείξει ότι οι άνθρωποι που άκουσαν παραμύθια κατά την παιδική τους ηλικία, ενδεχομένως να αντιμετωπίζουν μικρότερο κίνδυνο να νοσήσουν ψυχικά. Είναι επίσης παρατηρημένο, πως σε στιγμές κρίσιμες της ζωής, σε δοκιμασίες και δυσκολίες μεγάλες, σε σημεία εξαιρετικά ανατρεπτικά σε πολλά επίπεδα και ιδιαιτέρως κρίσιμα για την μετέπειτα πορεία και εξέλιξη του ανθρώπου, υπάρχει η εσωτερική αναγκαιότητα ο άνθρωπος να ανατρέξει στον κήπο της αθωότητας της παιδικής του ηλικίας κι από εκείνη την ανεξάντλητη πηγή του μαγικού να ανασύρει ψυχικό δυναμικό για να αντεπεξέλθει, να αντλήσει δύναμη και να συνεχίσει. Ο ενήλικος που έχει ακούσει παραμύθια σαν παιδί, είναι αναμφίβολα τυχερός, καθώς ενθυμούμενος τον ήρωα με τον οποίο ταυτιζόταν στην εποχή της αγνότητας και αθωότητας, τότε που πίστευε πως όλα είναι δυνατά, ακόμα και όσα αδύνατα φαντάζουν, μπορεί να θυμηθεί την αληθινή δύναμή του, μπορεί να συνδεθεί με το πεδίο των απεριόριστων δυνατοτήτων, πιθανοτήτων και ευκαιριών που πραγματεύεται το ίδιο το παραμύθι.
Πολλές φορές οι γονείς που συναντώ, είτε στα σεμινάρια που υλοποιώ για την τέχνη της αφήγησης και το παραμύθι ως παιδαγωγικό και “θεραπευτικό” εργαλείο αυτογνωσίας, είτε στις παραμυθοπαραστάσεις ή εργαστήρια, με ρωτούν αν τα παραμύθια μπορούν να είναι ωφέλιμα στα σημερινά παιδιά της ψηφιακής εποχής, αν τα παραμύθια τα κλασικά έχουν να πουν πράγματα σε ένα παιδί της εποχής μας. Πολλές φορές ανακύπτει το ερώτημα:
«τι κοινό σημείο μπορεί να έχουν τα παραμύθια που μιλούν για βασιλιάδες και βασίλισσες, για δράκους και μαγεμένα βασίλεια, για πολεμιστές και στοιχειωμένα δάση με τη σημερινή πραγματικότητα των εικονικών πραγματικοτήτων μέσα από τα τάμπλετς, τα λάπτοπς και τα κινητά;
Τι κοινό σημείο μπορεί να έχει η μαγική παράλληλη πραγματικότητα που πραγματεύονται και διερευνούν τα παραμύθια με την καθημερινή πραγματικότητα των παιδιών που χαρακτηρίζεται από:
– την ολοήμερη σχεδόν απουσία και των δυο γονιών από το σπίτι για την κάλυψη των βιοτικών αναγκών
– την ανάπτυξη των εικονικών σχέσεων και αλληλεπιδράσεων ως υποκατάστατο των αληθινών αγαπητικών σχέσεων συμπόνιας και μοιράσματος μέσα στην οικογένεια
– ένα βαθμοθηρικό και απαιτητικό σχολείο που προάγει τον ανταγωνισμό αντί της άμιλλας, που στερείται έμπνευσης, χαράς και δημιουργικής φαντασίας
– μια κοινωνία υλιστική που βρίθει ανταγωνισμού, υλισμού και σκληρότητας και δεν αφήνει ίχνος χώρου να ανασάνει η ψυχή και να ανοίξει φτερά το πνεύμα;»
Κι όμως τα παραμύθια μπορούν να μιλούν βαθιά στη ψυχή του ανθρώπου κάθε ηλικίας ανεξαρτήτως όποιων πολιτισμικών, κοινωνικών, γλωσσικών, φυλετικών, κλπ. διαφορών για τον κύριο λόγο ότι ο λόγος τους είναι απλός, πλην όμως όχι απλοϊκός και επίσης αλληγορικός, συμβολικός. Χρησιμοποιούν τη γλώσσα των αρχετύπων, τη γλώσσα ψυχικών εικόνων που μπορούν να αγγίξουν βαθύτερα στρώματα της ύπαρξής μας και οι ψυχικές αυτές εικόνες που προέρχονται από μια κοινή πηγή, στην οποία όλη η ανθρωπότητα έχει πρόσβαση, μπορούν να καταστούν αντιληπτές και να ερμηνευτούν διαφορετικά από τον καθένα μας, είτε είναι παιδί είτε ενήλικος, ανάλογα κυρίως με το σημείο που έχει φτάσει η συνειδητότητά του, ανάλογα με το πώς μιλάνε τα σύμβολα μέσα στη ψυχή του καθενός μας.
Εξάλλου «όλα τα εκδηλωμένα πράγματα είναι σύμβολα αιωνίων αληθειών και παίρνοντας ένα οποιοδήποτε αντικείμενο και εστιάζοντας τον νου σε αυτό, πρώτα με μια προσπάθεια της θέλησης και ύστερα με το σταμάτημα των διακυμάνσεων του νου, η ψυχή μπορεί να γίνει αισθητή καθώς προσπαθεί να μεταδώσει στον νου κάποια εσωτερική αλήθεια σε σχέση με το εξεταζόμενο αντικείμενο.» *(1)
Τα παραμύθια μιλούν για την αλήθεια μέσα από τα καλύμματα των φανταστικών κόσμων τους, μέσα από τη μαγεία των ονειροπλασμάτων που φαντάζουν πως δεν είναι του κόσμου τούτου. Όμως ο κόσμος μας, όπως κι εμείς, δεν αποτελούμαστε μονάχα από ένα υλικό πεδίο κι αν θέλουμε να εστιάζουμε μόνο στην υλική έκφραση του κόσμου μας, είναι σαν να επιλέγουμε να μη βλέπουμε ολόκληρο το ουράνιο τόξο, παρά μονάχα ένα χρώμα του. Τα παιδιά που είναι σε μεγαλύτερη πνευματική σύνδεση με τον πνευματικό κόσμο, από τον οποίο προέρχονται, στα πρώτα τουλάχιστον χρόνια της ζωής τους, γνωρίζουν πολύ καλά πως τα παραμύθια μιλούν για την αλήθεια.*(2)
Μα ας δούμε όσο πιο περιεκτικά γίνεται, κάποιους από τους λόγους, ενδεικτικά τουλάχιστον, για τους οποίους είναι σημαντικό, αν όχι απαραίτητο, οι γονείς να διαβάζουν παραμύθια στα παιδιά:
1. Καταρχάς καλλιεργείται και αναπτύσσεται μια ιερή σχέση ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας με εφόρμηση την ανάγνωση του παραμυθιού. Μπορούν παιδιά και ενήλικες να αφήσουν παράμερα τα προϊόντα ψηφιακής τεχνολογίας και μέσα κοινωνικής δικτύωσης και να μάθουν να επικοινωνούν μεταξύ τους. Το παραμύθι να μπει σε κύκλο και γύρω τα μέλη της οικογένειας μπορούν να αλληλεπιδρούν, να μοιράζονται, να σιωπούν, να διαλογίζονται και να μάθουν από την αρχή να χτίζουν μια εποικοδομητική και αγαπητική σχέση, με εφόρμηση το ίδιο το παραμύθι και την αφήγησή του. Ο χρόνος αυτός είναι ιδιαίτερα πολύτιμος, καθώς το παιδί έχει αποκλειστικά τον γονιό δικό του, στη διάθεσή του και μάλιστα ο γονιός ανοίγει την πύλη σε έναν κόσμο μαγικό μιλώντας τη γλώσσα των συμβόλων και των ονείρων, τη μαγική γλώσσα, δηλαδή την παραμυθιακή, που είναι οικεία στα παιδιά και ταυτόχρονα λειτουργεί ανακουφιστικά. Το παραμύθι λοιπόν μπορεί να βοηθήσει στο να επανατοποθετηθεί σε μια νέα βάση η επικοινωνία γονιού και παιδιού και ταυτόχρονα να βαθύνει.
2. Το παραμύθι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον γονιό ως ένας τρόπος για να μελετήσει το παιδί τα μαθήματά του μέσα από μια διαδικασία παιχνιδιού και χαράς και να δοθεί μια μαγική διάσταση στα σχολικά μαθήματα, η οποία θα υποκαταστήσει αυτό που στο νου του παιδιού βιώνεται ως καταναγκασμός καθημερινός και τιμωρία σε βάρος της εσώτερης ανάγκης του για παιχνίδι. Παράλληλα, το παραμύθι μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον γονιό (μέσα από συγκεκριμένους τρόπους και τεχνικές)ως ένα μέσο εύκολο, ευχάριστο, οικείο και συνάμα μαγικό για το παιδί, για να μοιραστεί με τον γονιό κάποια πράγματα που ίσως το προβληματίζουν, το στεναχωρούν ή του δημιουργούν φόβο ή αγωνία , σε σχέση με το σχολικό, το οικογενειακό ή ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον ή ακόμη και σε σχέση με φόβους που βιώνει το ίδιο το παιδί (π.χ. για το τέρας που ζει κάτω από το κρεβάτι του ή για τον «φανταστικό φίλο» του που δεν του μιλά, κλπ.)Μέσα από το παραμύθι και το στόμα ενός ήρωα, επινοημένου από το παιδί, είναι γεγονός ότι το παιδί μπορεί πιο εύκολα να μιλήσει για ζητήματα που το απασχολούν, τα οποία θα ήταν ίσως δύσκολο ή ίσως και αδύνατο για το παιδί να τα εξωτερικεύσει, να τα εκφράσει.
3. Το παραμύθι μπορεί να απαντήσει σε αρκετά «γιατί» των παιδιών, όχι με τρόπο ορθολογικό, αλλά με τρόπο συμβολικό εκφράζοντας τη σημασία των όσων συμβαίνουν.Το παιδί στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης κάποιων διεργασιών εσωτερικών επιχειρεί να συνθέσει με έναν τρόπο έναν «Χάρτη σταθερών εννοιών», που θα του επιτρέψουν να δώσει νόημα στα δεδομένα των αισθήσεών του. Ο γονιός αν μεταφέρει την απάντηση στα «γιατί» του παιδιού χρησιμοποιώντας τη μαγική γλώσσα και ατμόσφαιρα των παραμυθιών, τότε η απάντηση μπορεί να καταστεί πιο εύληπτη και περισσότερο κατανοητή από το παιδί. Οι ενήλικες, τόσο οι γονείς όσο και οι δάσκαλοι, συχνά πιστεύουν ότι παρέχουν ολοκληρωμένη και εξαντλητική πληροφόρηση, όταν εξηγούν με λογικούς όρους σε ένα παιδί πώς συντελούνται τα φυσικά φαινόμενα. Όμως για τη ψυχή του παιδιού σημασία έχει πιο πολύ η εσωτερική σοφία πίσω από τη φαινομενολογική γνώση και πληροφόρηση, η οποία μπορεί να δοθεί μέσω ενός ασυνήθιστα μαγικού λόγου, που θα επιτρέψει στο παιδί να διερευνήσει και να βγάλει μόνο του τα συμπεράσματά του.
4. Στα παραμύθια, τουλάχιστον στα κλασικά, συνήθως δίδεται ένα πρόβλημα και ο τρόπος επίλυσής του. Ο ήρωας, στα μαγικά λαϊκά παραμύθια ξεκινά από μια ευτυχισμένη ή έστω ομαλή κατάσταση, όμως στην πορεία καλείται να πραγματοποιήσει απίθανα κατορθώματα. Η αξία του παραμυθιού έγκειται ακριβώς σε αυτό: στην ικανότητά του να παρουσιάζει με φανταστικό τρόπο μια δραματική κατάσταση πιθανής τραγωδίας και τελικά, υποδεικνύει την έξοδο από αυτήν. Το παραμύθι παρουσιάζει την κρίση, το πρόβλημα, τη δυσκολία που ταυτόχρονα απαρτίζει την ανατροπή, αλλά ταυτόχρονα παρουσιάζει και τον τρόπο επίλυσής του και όλα αυτά στη μοναδική γλώσσα, στην οποία μπορεί να έχει πρόσβαση το παιδί. Πολλοί δυσανασχετούν με το γεγονός ότι τα παραμύθια μιλούν για προβλήματα, για δράκους , για μάγισσες, για στοιχειωμένα δάση και γενικά για εμπόδια και δυσκολίες που ο ήρωας καλείται να αντιμετωπίσει. Ωστόσο, είναι σημαντικό οι φόβοι των παιδιών να προσωποποιούνται μέσα από κάποια πλάσματα των παραμυθιών και στο τέλος να υπερβαίνονται, να ξεπερνιούνται. Ό,τι μπορεί να βρει λύση στη συμβολική πραγματικότητα, ακολούθως βρίσκει επίλυση και στην υλική – φυσική πραγμάτικοτητα. Μέσα από όσα συμβαίνουν στους πρωταγωνιστές, τα παραμύθια προαναγγέλουν τα μελλοντικά στάδια της ζωής με τις δυσκολίες, τις ανατροπές ή τα εμπόδια που ενδεχομένως να παρουσιαστούν, αλλά και τους τρόπους, με τους οποίους θα ξεπεραστούν αυτές οι δυσκολίες. Υπό αυτήν την έννοια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι τα παραμύθια αποτελούν μια εκπαίδευση για την ίδια τη ζωή, προετοιμάζουν το παιδί στη συμβολική – μυθική πραγματικότητα για όσα συμβαίνουν ή πρόκειται να συμβούν στη φυσική – υλική πραγματικότητα. Δεν είναι τυχαίο που τα παιδιά αγαπούν ένα συγκεκριμένο παραμύθι μια δεδομένη χρονική στιγμή, το οποίο μπορούν να ακούν ξανά και ξανά και ξανά, χωρίς μάλιστα να κουράζονται ποτέ όταν τους το διηγούνται. Εκείνη τη στιγμή, αυτό είναι το δικό τους παραμύθι, αυτό που μιλά για τα προβλήματα ή για τα ζητήματα που μπορεί να επεξεργάζεται και να διερευνά το παιδί εκείνη τη στιγμή αναζητώντας τρόπους επίλυσης.
5. Τα παραμύθια είναι επίσης σημαντικά, γιατί μιλούν για την ύπαρξη των μαγικών βοηθών, αόρατων ή ορατών που έρχονται ως αρωγοί την κατάλληλη στιγμή, που δεν φαίνεται να υπάρχει λύση από πουθενά. Στην κρίσιμη στιγμή του παραμυθιού, όταν ο ήρωας έχει απελπιστεί, απροσδόκητα, κάνει την εμφάνισή του, ένας μαγικός βοηθός, πράγμα πολύ σημαντικό για το παιδί. Υπάρχουν στ΄αλήθεια μαγικοί βοηθοί; Σας απαντώ με απόλυτη βεβαιότητα, πως ναι, υπάρχουν μαγικοί βοηθοί στα παραμύθια και στη ζωή. Κανένας δεν είναι μόνος του στην πραγματικότητα, για όλους μας υπάρχουν μαγικοί βοηθοί, τουλάχιστον ένας σύμμαχος, ένα πλάσμα αόρατο, που πολλές φορές δεν γνωρίζουμε καν την ύπαρξή του, που ωστόσο πάντα είναι δίπλα μας, έτοιμο να μας στηρίξει, να μας συμπαρασταθεί και να μας βγάλει από τα μπουντρούμια του παλατιού του δράκου με τα σαράντα κλειδιά στη μύτη ή από το πηχτό σκοτάδι της σπηλιάς του δάσους των σκιών. Οι μαγικοί βοηθοί είναι πολύ σημαντικοί, καθώς υπενθυμίζουν στο παιδί ότι ποτέ δεν είναι μόνο του και ότι την κατάλληλη στιγμή μπορεί να αναδυθούν από μέσα του απεριόριστες δυνατότητες, που ούτε καν θα μπορούσαμε να φανταστούμε την ύπαρξή τους. Το παιδί μπορεί να αντιληφθεί ότι οι δυσκολίες μπορούν κάλλιστα να είναι ευκαιρίες για την ανάπτυξή μας και την αποκάλυψη του κρυμμένου ψυχικού δυναμικού μας. *(3)
6. Επίσης, είναι σημαντικό, ότι στα παραμύθια υπάρχει πάντα καλό τέλος, μετά την τρικυμία επέρχεται η γαλήνη, μετά τις δοκιμασίες επέρχεται η δικαίωση, μετά τον μόχθο και τη θυσία του ήρωα επέρχεται η ανθοφορία και η τύχη αλλάζει. Είναι σημαντικό να επέλθει παρηγοριά, ανακούφιση, γαλήνη στη ψυχή του παιδιού στο τέλος της περιπέτειας του ήρωα. Έτσι το παιδί συλλαμβάνει το μήνυμα ότι και το ίδιο θα καταφέρει να νικήσει τους φόβους του, να ξεπεράσει τις όποιες δυσκολίες του παρουσιαστούν, θα καταφέρει να νικήσει τους δράκους του, ακριβώς όπως ο ήρωας του παραμυθιού. Επίσης, το παραμύθι θα βοηθήσει το παιδί να αναπτύξει την τόλμη του αποτινάζοντας τον φόβο του, διότι την κατάλληλη στιγμή, θα βρεθεί κάποιος συμπαραστάτης, κάποιος σύμμαχος, που θα σταθεί στο πλάι του και θα το βοηθήσει να φέρει σε πέρας τον αγώνα του. Όλη αυτή η διαδικασία μπορεί να είναι πολύ ελπιδοφόρα και να συντείνει στο άναμα της φλόγας της αγωνιστικότητας του παιδιού και συνάμα στην ενεργοποίηση του κρυμμένου ψυχικού δυναμικού του.
Πάρτε τα παιδιά στη αγκαλιά σας, καθίστε όλα τα μέλη της οικογένεια σε κύκλο και ξεκινήστε να διαβάζετε παραμύθια και να τα ζωντανεύετε εναλλάξ κι έπειτα ανοίξτε διάλογο, διαλογιστείτε, στοχαστείτε, διερευνήστε, ανακαλύψτε κρυμμένες πτυχές στα παιδιά σας και μέσα σας,
Χτίστε από την αρχή με τα παιδιά μια σχέση αληθινή. Ανάψτε την ιερή φωτιά μέσα στην οικογένεια, καταστείστε το κύτταρο αυτό έναν σημαντικό και μαγικό κήπο όπου οι ψυχικοί σπόροι θα μπορέσουν να βρουν το κατάλληλο έδαφος για την καλύτερη δυνατή ανθοφορία τους. Με την αφήγηση των παραμυθιών, συμβάλλετε στο να δημιουργήσετε υγιείς ανθρώπους με αναπτυγμένη φαντασία, με ενισχυμένη δημιουργικότητα, θέληση και δύναμη να αλλάξουν τον εαυτό τους και τον κόσμο μας. Αγκαλιάστε τα παιδιά, αφουγκραστείτε τα και διαβάστε τους παραμύθια, εμφυσήστε τη μαγεία κόσμων ουράνιων στην καθημερινότητά τους.
Παραπομπές:
*(1)Διδάσκαλος Ιλαρίων, «Επιστήμη και Εσωτερισμός», εκδόσεις Ντάρμα
*(2), (3) «Από καρδιά σε καρδιά όλα είναι δυνατά!», Ζωή Νικητάκη, εκδόσεις Αλφάβητο Ζωής
Άρθρο γνώμης,
της Ζωής Νικητάκη
