Τι καθορίζει σε μια χρονική στιγμή της ζωής τη λειτουργική ικανότητα ενός οργάνου;
Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, ας συγκρίνουμε την ικανότητα ενός οργάνου με την ποσότητα ενός υγρού σε ένα δοχείο με μια μικρή οπή.
Σε μια στιγμή Σ, αυτή η ποσότητα εξαρτάται από τέσσερις παράγοντες: τον αρχικό όγκο, το μέγεθος της οπής – άρα της διαρροής -, τον χρόνο μεταξύ της αρχής και της στιγμής Σ, καθώς και την πιθανότητα ξαναγεμίσματος του δοχείου.
Μεταφέρουμε τώρα τη “θεωρία του δοχείου” στη φυσιολογία της εγκεφαλικής γήρανσης.
Η αρχική ποσότητα είναι το διανοητικό μας κεφάλαιο, αυτό που αποκτούμε στα νιάτα μας. Το μέγεθος της οπής αντιστοιχεί στον ρυθμό απώλειας του “γνωστικού”, διανοητικού κεφαλαίου, τόσο στο επίπεδο της λειτουργίας, όσο και στο επίπεδο της ποσότητας φαιάς ουσίας.
Στην πορεία της φυσιολογικής γήρανσης, χάνουμε 0,2 – 0,3 % της μάζας του φλοιού ετησίως. Στη νόσο Αλτσχάιμερ αυτή η απώλεια υπολογίζεται στο 2% ετησίως, δηλαδή είναι 7-10 φορές μεγαλύτερη. Ο χρόνος εξυπακούεται ότι είναι η ηλικία του ατόμου.
Η δυνατότητα αντικατάστασης του χαμένου “υγρού” αντιστοιχεί στην ικανότητα ορισμένων ιστών ή οργάνων να επανορθώνονται ή να αναγεννιούνται. Για παράδειγμα, η σωματική δραστηριότητα μπορεί να αυξήσει τη μυϊκή μάζα.
Μπορούμε όμως να ξαναγεμίσουμε το δοχείο των νοητικών μας λειτουργιών στη διάρκεια της ζωής μας;
Επανέρχεται το ερώτημα αν μπορούμε να αυξήσουμε το διανοητικό μας κεφάλαιο, άρα να αντικαταστήσουμε, εν μέρει τουλάχιστον, τη φαιά ουσία που χάνεται κάθε μέρα.
Σίγουρα δεν είναι τα σταυρόλεξα που αντικαθιστούν τα χαμένα κύτταρα ή επανορθώνουν τις βλάβες στις ασθένειες που σχετίζονται με τις άνοιες. Ωστόσο, παραμένει η δυνατότητα βελτίωσης της λειτουργίας των συνάψεων που μεταδίδουν τα μηνύματα στον εγκέφαλο, την οποία ονομάζουμε νευρωνική πλαστικότητα.
Η νευρωνική πλαστικότητα βελτιώνεται με τις διανοητικές δραστηριότητες. Διάφορες μελέτες έδειξαν ότι αυτός ο “αγγελιαφόρος” λειτουργεί καλύτερα στις “εκπαιδευμένες” εγκεφαλικές ζώνες: για παράδειγμα, οι μουσικοί παρουσιάζουν καλύτερη λειτουργία στις ζώνες που αντιστοιχούν στην εξάσκηση στα μουσικά τους όργανα.
Σταυρόλεξα, σουντόκου και λογισμικά νοητικής διέγερσης αποτελούν χρήσιμες ασκήσεις για τη μνήμη;
Η απάντηση είναι σαφής:
ΝΑΙ, είναι πιθανό η διανοητική διέγερση να προστατεύει από την έκπτωση των λειτουργιών που παρατηρείται κατά τη “συνήθη” ή “φυσιολογική” γήρανση. Αυτό αφορά κυρίως την “πρόσφατη” μνήμη, η οποία μειώνεται σταθερά με την ηλικία.
ΟΧΙ, αυτές οι ασκήσεις δεν φαίνεται να έχουν καμιά επίδραση στην αναχαίτιση της Αλτσχάιμερ και άλλων μορφών άνοιας. Αυτές οι άνοιες έχουν πολύ διαφορετική εξέλιξη από τη “φυσιολογική” γήρανση.
Οι διανοητικές δραστηριότητες, προπάντων όταν συντελούν στη δημιουργία επαφών με άλλους ανθρώπους και στην “κοινωνικοποίησή” τους, επιδρούν άμεσα στην ψυχική διάθεση και έμμεσα στις γνωστικές λειτουργίες.
Κατά συνέπεια, η ιδέα της εγγραφής σε πανεπιστήμιο της τρίτης ηλικίας και σε λέσχη σωματικών και πνευματικών δραστηριοτήτων είναι μάλλον πιο καρποφόρα από το τελευταίο DVD με διανοητικά παιχνίδια που κυκλοφόρησε στην αγορά.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Θάνου Μπενέτου “Το αλφαβητάρι του αιωνόβιου” από τις εκδόσεις ΠΑΤΑΚΗ
