Φανταστείτε ότι έχετε μόλις μπει σε ένα δωμάτιο. Φοράτε ένα t-shirt που μπροστά έχει τυπωμένο ένα αποτυχημένο αστείο. Και τα γράμματα είναι μεγάλα, οπότε δεν υπάρχει περίπτωση οι άνθρωποι να μην το παρατηρήσουν. Ακόμα και τα χρώματα δεν ταιριάζουν μεταξύ τους. Είναι λίγο ντροπιαστικό.
Αναμένονται λοιπόν ορισμένες αντιδράσεις. Παρατηρείτε ότι κάποιοι άνθρωποι στρέφουν το βλέμμα τους προς την κατεύθυνσή σας. Κάποιος στη γωνία γελά ειρωνικά. Κάποιοι άλλοι, τους οποίους προσπεράσατε, μιλούσαν ψιθυριστά. Φαίνεται ότι όλοι έχουν αντιληφθεί την κοινωνική σας γκάφα. Λίγα λεπτά αργότερα είστε βέβαιοι ότι δεν πρόκειται ποτέ να συνέλθετε από αυτή τη «λάθος σας στιγμή». Κανείς δεν πρόκειται να ξεχάσει αυτή τη στιγμή.
Όλα τα βλέμματα πάνω μας
Είναι ένα σενάριο με το οποίο πολλοί μπορεί να ταυτιστούμε. Οι περισσότεροι είχαμε στιγμές ντροπής απ’ όταν ήμασταν μικρά παιδιά. Έχουμε κάνει ανόητες ερωτήσεις και ανόητες πράξεις και έχουμε συνειδητοποιήσει το λάθος αργά. Μετά όμως δεν μπορούμε να το ξεχάσουμε. Η εικόνα του 14χρονου εαυτού μας να σκοντάφτει στο ίσιο πεζοδρόμιο ακόμα μένει ζωντανή στη μνήμη μας.
Αλλά όπως οι ερευνητές έχουν αποφανθεί, είμαστε απαίσιοι στην αξιολόγηση του πόσο αντιληπτές γίνονται οι κοινωνικές μας γκάφες στους άλλους. Στο παραπάνω σενάριο όπου φορούσαμε ένα ντροπιαστικό t-shirt, ο αριθμός των ανθρώπων που τελικά πρόσεξαν την γκάφα μας θα ήταν οι μισοί απ’ ότι θα εκτιμούσαμε.
Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως «Spotlight Effect» – οι άνθρωποι τείνουμε να πιστεύουμε ότι περισσότεροι άνθρωποι προσέχουν τις πράξεις και την εμφάνισή μας απ’ ό,τι πράγματι ισχύει. Πιστεύουμε δηλαδή ότι βρισκόμαστε στο προσκήνιο και όλα τα βλέμματα είναι πάνω μας. Στην πραγματικότητα, κανείς δεν νοιάζεται.
Αν δεν έχετε πειστεί ότι κανείς δεν θυμάται τη λέξη που προφέρατε λάθος σε ένα μάθημα στο λύκειο, προσπαθήστε να ανακαλέσετε την τελευταία φορά που κάποιος συμμαθητής σας έκανε ένα παρόμοιο λάθος. Θα συνειδητοποιήσετε ότι είναι πολύ δυσκολότερο από το να ανακαλέσετε κάποιο δικό σας λάθος.
Το «Spotlight Effect»
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί αυτό το φαινόμενο εμφανίζεται στη ζωή μας. Αρχικά, έχουμε μια εγωκεντρική προκατάληψη στο πώς αξιολογούμε τις πράξεις και την εμφάνισή μας σε σχέση με τους άλλους. Νομίζουμε λανθασμένα ότι είμαστε το κέντρο του κόσμου, κάτι που μας παραπλανά και υπερβάλλουμε σε σχέση με τη σημασία μας. Για πολλούς άλλους γύρω μας όμως, αυτό που κάνουμε δεν έχει σημασία. Το πιθανότερο είναι να είναι απασχολημένοι με τη δική τους «δημοσιότητα».
Και αυτό έχει μια λογική, αφού κανείς άλλος δεν μας ακολουθεί όλο το 24ωρο και έτσι δεν παρατηρούν όλα όσα κάνουμε. Αλλά είμαστε τόσο συνηθισμένοι να βλέπουμε τα πράγματα από τη δική μας οπτική που δυσκολευόμαστε αρκετά να κρίνουμε από την οπτική των άλλων ανθρώπων.
Επιπροσθέτως, υπάρχει αυτό που οι ψυχολόγοι ονομάζουν ψευδαίσθηση της διαφάνειας. Συγκεκριμένα, «οι μάρτυρες μιας υποτιθέμενης έκτακτης κατάστασης τυπικά συμπεριφέρονται με έναν χαλαρό τρόπο για να καλύψουν την πραγματική τους ανησυχία, ώστε να μην προκαλέσουν πανικό ή να μη δείξουν τρομαγμένοι στους άλλους. Κι όμως, αυτά τα ίδια άτομα συμπεραίνουν από την υποτιθέμενη ηρεμία των άλλων ότι πράγματι δεν πρόκειται για κάποια έκτακτη ανάγκη. Γιατί; Γιατί οι άνθρωποι δεν βλέπουμε την εμφανή ηρεμία των άλλων με τον τρόπο που εκείνοι αντιλαμβάνονται τη δική τους ηρεμία – ως μια μάσκα δηλαδή που καλύπτει την πραγματική τους ανησυχία; Έχουμε βρει ότι εν μέρει αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι άνθρωποι είμαστε επιρρεπείς στην ψευδαίσθηση της διαφάνειας».
Με άλλα λόγια, υποθέτουμε λανθασμένα ότι ένα μεγάλο μέρος της ανησυχίας μας διαρρέει τελικά και γίνεται ορατή στους άλλους. Πιστεύουμε ότι οι άλλοι μπορούν να τη δουν. Αλλά αν δεν κοκκινίζει πολύ το πρόσωπό μας ή τα χέρια μας δεν τρέμουν από νευρικότητα, κανείς δεν μπορεί να διακρίνει ότι θέλουμε να ανοίξει η γη να μας καταπιεί μετά την κοινωνική μας γκάφα.
Όλα όσα χρειάζεται να γνωρίζετε
Όπως πολλά άλλα ψυχολογικά φαινόμενα, το φαινόμενο της «δημοσιότητας» δεν είναι τόσο αποτέλεσμα λάθους όσο μια ξεπερασμένη βιολογική προειδοποίηση. Παλιά, όταν οι πρόγονοί μας ζούσαν σε φυλές, χρειαζόταν να διασφαλίζουν ότι γίνονταν αποδεκτοί από τα άλλα μέλη της φυλής. Αν έκαναν κάποιο λάθος, θα εξορίζονταν, θα απομονώνονταν, κάτι που θα σήμαινε σχεδόν σίγουρο θάνατο. Όταν αντιλαμβάνονταν ότι όλοι γύρω τους τους πρόσεχαν, γνώριζαν ότι θα έμεναν ζωντανοί.
Σήμερα όμως είναι λίγο διαφορετικά. Από τη μία πλευρά, έχουμε το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που δημοσιοποιούν κάθε πράξη και γεγονός, είτε θετικό είτε αρνητικό. Από την άλλη, δεν έχουμε πια την απόλυτη ανάγκη να ανήκουμε σε στενές, κλειστές κοινότητες. Δεν υπάρχει πια ο φόβος ότι θα αποκλειστούμε εξαιτίας ενός απλού λάθους.
Τι σημαίνει αυτό; Κατά πρώτον, χρειάζεται να προσπαθήσουμε λίγο περισσότερο αφού κανείς δεν ελέγχει και ακολουθεί την κάθε συνεισφορά και επίδρασή μας. Είναι δύσκολο κανείς να εντοπίσει το σήμα μέσα σε τόσο θόρυβο. Μην νομίζετε ότι όλοι σας ακούνε.
Αλλά το πιο σημαντικό που χρειάζεται να κρατήσουμε είναι ότι δεν χρειάζεται να συντηρούμε την εμμονή ότι οι άλλοι συνέχεια προσέχουν και κρίνουν την κάθε μας κίνηση. Η πραγματικότητα είναι ότι όλοι έχουν μεγαλύτερα και σπουδαιότερα πράγματα με τα οποία ασχολούνται – πρωτίστως τον εαυτό τους. Γι’ αυτό μην τρομοκρατήστε με την κάθε μικρή, ασήμαντη γκάφα. Ρισκάρετε. Κανείς δεν βρίσκεται στο κοινό.
Πηγή
https://www.semanticscholar.org/paper/The-spotlight-effect-in-social-judgment%3A-an-bias-in-Gilovich-Medvec/1adc74d682c11573e95d53c03da6a1449329ae03
