«Ένας υπερόπτης πάντα κοιτάζει αφ΄υψηλού τα πράγματα και τις καταστάσεις. Και φυσικά, επειδή κοιτάζει προς τα κάτω, δεν βλέπει τίποτα από όσα βρίσκονται πάνω από αυτόν». – C. S. Lewis
Σε ηλικία 18 ετών, ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ξεκίνησε με τον αέρα του θριαμβευτή να επισκεφτεί τη Βοστώνη, την πόλη από την οποία το είχε σκάσει επτά μήνες πριν.
Γεμάτος υπερηφάνεια και ικανοποίηση, είχε καινούριο κοστούμι, ρολόι και μια τσέπη γεμάτη νομίσματα τα οποία ξόδευε και επιδείκνυε σε όποιον συναντούσε – συμπεριλαμβανομένου και του μεγάλου αδελφού του, τον οποίο ήλπιζε να εντυπωσιάσει. Όλη αυτή η πόζα από ένα αγόρι που δεν ήταν τίποτε περισσότερο από υπάλληλος σε ένα τυπογραφείο της Φιλαδέλφειας.
Σε μια συνάντηση με τον Κότον Μάδερ, από τις πιο αξιοσέβαστες μορφές της πόλης και πρώην αντίπαλός του, φάνηκε γρήγορα πόσο γελοιωδώς είχε “φουσκώσει” το νεαρό Εγώ του Φραγκλίνου. Καθώς περπατούσε σε έναν διάδρομο συζητώντας μαζί του, ο Μάδερ ξαφνικά τον προειδοποίησε: “Σκύψε! Σκύψε!”. Υπερβολικά απασχολημένος με την παράσταση που έδινε, ο Φραγκλίνος κουτούλησε πάνω σε ένα χαμηλό ταβάνι και χτύπησε το κεφάλι του.Η αντίδραση του Μάδερ ήταν τέλεια: “Ας είναι αυτό μια προειδοποίηση για σένα, να μην κρατάς πάντα το κεφάλι σου τόσο ψηλά”. είπε χαιρέκακα. “Να σκύβεις, νεαρέ, καθώς πορεύεσαι στον κόσμο – και θα αποφύγεις πολλά σκληρά χτυπήματα”.
Οι χριστιανοί θεωρούν την υπερβολική υπερηφάνεια αμάρτημα επειδή είναι ψέμα – πείθει τους ανθρώπους ότι είναι καλύτεροι από ό,τι είναι στην πραγματικότητα, καλύτεροι από όσο τους έχει φτιάξει ο Θεός. Η υπερηφάνεια γίνεται υπεροψία και τελικά απομακρύνει τον άνθρωπο από την ταπεινότητα και τη σύνδεση με τους συνανθρώπους του. Δεν χρειάζεται να είναι κανείς χριστιανός για να καταλάβει πόση σοφία υπάρχει σε αυτή την άποψη. Το μόνο που χρειάζεται είναι να ενδιαφέρεται για την καριέρα του, για να καταλάβει ότι η υπεροψία – ακόμα και όταν βασίζεται σε αληθινές επιτυχίες – είναι περισπασμός και εξαπάτηση.
“Όποιον θέλουν οι θεοί να καταστρέψουν”, είπε κάποτε ο Σύριλ Κόνολι, “πρώτα τον καθιστούν πολλά υποσχόμενο”. Δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν από αυτόν, ο ελεγειακός ποιητής Θέογνις ο Μεγαρεύς απευθυνόταν στον φίλο του λέγοντας: “Το πρώτο πράγμα, Κύρνε, που δίνουν οι θεοί σε κάποιον τον οποίο θέλουν να εξολοθρεύσουν είναι η υπερηφάνεια”. Κι όμως, ενδυόμαστε αυτό τον μανδύα συνειδητά και σκόπιμα!
Η υπερβολική υπερηφάνεια, η υπεροψία, αποδυναμώνει το μοναδικό όργανο που μας είναι απολύτως απαραίτητο για να επιτύχουμε: το μυαλό μας. Οι ικανότητές μας να μαθαίνουμε, να προσαρμοζόμαστε, να είμαστε ευέλικτοι, να χτίζουμε σχέσεις – όλα αυτά θολώνουν από την υπεροψία. Και το κακό είναι ότι αυτό συνήθως συμβαίνει είτε νωρίς στη ζωή είτε κατά την πορεία – όταν είμαστε γεμάτοι από την έπαρση του αρχάριου. Μόνο πολύ αργότερα καταλαβαίνουμε ότι αυτή η “κατραπακιά” είναι το λιγότερο από όσα διακυβεύονται. Με την υπεροψία ένα μικρό μας επίτευγμα το βλέπουμε ως τεράστιο κατόρθωμα.
Η υπεροψία χαμογελά στην εξυπνάδα και στο πνεύμα μας, σαν να λέει ότι όλα αυτά που καταφέραμε ήταν μόνο ένα μικρό δείγμα από όσα πρόκειται να ακολουθήσουν. Από την αρχή μπαίνει σφήνα ανάμεσα στο άτομο και στην πραγματικότητα, αλλάζοντας περισσότερο ή λιγότερο διακριτά την αντίληψή του για το τι είναι ή δεν είναι κάτι. Αυτές οι ακλόνητα ξεροκέφαλες απόψεις, οι οποίες μάλιστα ελάχιστα στηρίζονται από γεγονότα ή επιτεύγματα, οδηγούν την καριέρα μας προς την αυταπάτη ή σε ακόμα χειρότερο προορισμό.
Η υπεροψία και το Εγώ λένε:
Είμαι επιχειρηματίας επειδή τα κατάφερα μόνος μου.
Θα νικήσω επειδή αυτή τη στιγμή βρίσκομαι πιο μπροστά από όλους.
Είμαι συγγραφέας επειδή έχω εκδώσει κάτι.
Είμαι πλούσιος επειδή έκανα μερικά λεφτά.
Είμαι ξεχωριστός επειδή με έχουν επιλέξει.
Είμαι σημαντικός επειδή πιστεύω ότι έτσι πρέπει να είμαι.
Σε κάποιες φάσεις στη ζωή μας, όλοι χαιρόμαστε να δίνουμε μια τόσο ικανοποιητική “ταμπέλα” στον εαυτό μας. Παρ΄όλα αυτά, κάθε κοινωνία και κάθε πολιτισμός φαίνεται ότι έχει προειδοποιητικές παροιμίες απέναντι σε αυτή την πρακτική: “Μην φτιάχνεις τη σάλτσα πριν πιάσεις το ψάρι”. “Για να μαγειρέψεις τον λαγό, πρέπει πρώτα να τον πιάσεις”. “Αν αγωνίζεσαι σε κατηγορία ανώτερη από τη δική σου, το πιο πιθανό είναι ότι θα χάσεις”: κι αυτό γιατί η υπεροψία προηγείται της πτώσης.
Λέγεται ότι την περίοδο που ο διάσημος κατακτητής και πολεμιστής Τζέκινς Χαν προετοίμαζε τους γιους και τους στρατηγούς του να τον διαδεχθούν, τους προειδοποιούσε συνεχώς: “Αν δεν καταφέρνετε να καταπιείτε την υπερηφάνειά σας, δεν μπορείτε να είστε ηγέτες”. Έλεγε ότι η υπερηφάνεια δαμάζεται δυσκολότερα κι από ένα άγριο λιοντάρι. Του άρεσε επίσης να χρησιμοποιεί μια μεταφορά με το βουνό: “Ακόμα και το πιο ψηλό βουνό έχει ζώα που, όταν θα σταθούν όρθια στην κορυφή, είναι ψηλότερα από αυτό”.
“Το Εγώ είναι ο εχθρός” Ryan Holiday Εκδόσεις Πεδίο
