Όταν κάτι καλό έρχεται στη ζωή μας, έχουμε την τάση να μεγαλοποιούμε την επίδραση που θα έχει μακροπρόθεσμα. «Αυτό είναι που θα μας κάνει επιτέλους ευτυχισμένους», επαναλαμβάνουμε στον εαυτό μας: ένας γάμος, ένα νέο σπίτι, ένα ταξίδι, μία πολυπόθητη προαγωγή.
Και για λίγο, όντως μας κάνει πιο ευτυχισμένους. Αλλά τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, συμπεριλαμβανομένης της χαράς. Αργά ή γρήγορα, όλα επιστρέφουν στα κανονικά επίπεδα. Μία έρευνα βρήκε ότι ο αρχικός ενθουσιασμός του γάμου τείνει να ξεθωριάζει μετά από δύο χρόνια. Και μια άλλη υποστηρίζει ότι η ευτυχισμένη περίοδος σε μια νέα δουλειά διαρκεί κατά μέσο όρο ένα χρόνο.
Ακόμα και οι μικρότερες απολαύσεις – ένα κομμάτι τούρτα, ένα νέο χόμπι, ένα ρεπό, ένα διαφορετικό κούρεμα – ξεθωριάζουν γρηγορότερα απ’ ό,τι θα θέλαμε. Και αφού η μαγεία φύγει, μένουμε να κυνηγάμε το επόμενο πράγμα για να καταφέρουμε να νιώσουμε το ίδιο. Οι ψυχολόγοι αναφέρονται σε αυτό το φαινόμενο ως «ηδονική προσαρμογή». Ο εγκέφαλός μας συνεχώς τρέχει προς τη διαρκή ευτυχία, ποτέ δεν καταφέρνει να τη φτάσει και συνεχίζει κυνηγώντας την ανταμοιβή που παραμένει σε μια απόσταση από εμάς.
Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η ηδονική προσαρμογή είναι ένας μηχανισμός προστασίας, ο οποίος εμποδίζει τα εξωτερικά ερεθίσματα από το να ασκήσουν μεγάλη επίδραση στον ψυχισμό μας. Ορισμένοι το έχουν αποκαλέσει και «ψυχικό ανοσοποιητικό σύστημα», αφού η προσαρμογή είναι το πώς ξαναστεκόμαστε στα πόδια μας αφού δεχτούμε ό,τι μας πετά η ζωή.
Όμως, συχνά συμβαίνει τελικά το αντίθετο• είναι επιβλαβές, σε σημείο που μας κάνει να αμφισβητούμε τις επιλογές που κάνουμε στην επιδίωξη της ευτυχίας μας: Ίσως παντρεύτηκα το λάθος άτομο. Ίσως αυτή δεν είναι η σωστή καριέρα για εμένα. Θα δοκιμάσω μια άλλη γεύση την επόμενη φορά. Δεν θα ήταν υπέροχο αν καταφέρναμε να κάναμε τη χαρά και την απόλαυση να διαρκεί λίγο περισσότερο από αυτά που μας συμβαίνουν;
Οι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αυτό είναι δυνατό – τουλάχιστον έως ένα σημείο. Το 2005, οι ψυχολόγοι Ken Sheldon, Sonja Lyubomirsky, και ο David Schkade συνέγραψαν ένα άρθρο, που διασπά τους παράγοντες που επηρεάζουν την ευτυχία μας. Το 50% περίπου βασίζεται σε σταθερά χαρακτηριστικά, όπως η προσωπικότητα και τα γονίδια, ενώ το άλλο 10% επηρεάζεται από συνθήκες, αποδίδοντας το υπόλοιπο 40% στον έλεγχό μας, το εύπλαστο δηλαδή που οι συγγραφείς αποκαλούν «εμπρόθετη δραστηριότητα».
Μαζί με την Lyubomirsky, καθηγήτρια ψυχολογίας σε Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, ο Sheldon ανάπτυξε το μοντέλο πρόληψης της ηδονικής προσαρμογής, μία στρατηγική για επιβράδυνση του ξεθωριάσματος της ευτυχίας που ακολουθεί λίγο μετά από ένα συναρπαστικό σημαντικό γεγονός στη ζωή μας. Το κλειδί για την παράταση της ευτυχίας, λέει, είναι διπλό: εκτίμηση και ποικιλία.
Η εκτίμηση – την οποία οι ειδικοί περιέγραψαν στο άρθρο τους ως «το ψυχολογικό αντίθετο της προσαρμογής» – σημαίνει την «εμπρόθετη καλλιέργεια της ευγνωμοσύνης και της απόλαυσης των όσων έχουμε, της τρέχουσας κατάστασής μας.
Προσέχοντας περισσότερο τις βαθύτερες αιτίες της ευτυχίας μας σε μια δοσμένη στιγμή, προσδίδουμε στην ευτυχία μας μια πιο μόνιμη δύναμη. Την επόμενη φορά που θα είστε διακοπές, για παράδειγμα, κάντε ένα βήμα πίσω για να απολαύσετε όλες τις συνθήκες που έχετε εκεί: «Λατρεύω το ότι είμαι διακοπές με τη σύζυγό μου. Νιώθω ευγνωμοσύνη γι’ αυτό το γάμο». Τέτοιες σκέψεις βοηθούν στον περιορισμό της ανάπτυξης φθόνου και επιθυμίας για περισσότερα απ’ όσα ήδη έχουμε.
Αλλά η εκτίμηση είναι εύκολη όταν βρισκόμαστε στον πυρήνα του καλού. Τα πράγματα δυσκολεύουν όταν αρχίζουν να εμφανίζονται οι αρνητικές σκέψεις. Προσπαθήστε να υπενθυμίζετε στον εαυτό σας γιατί χρειάζεται ακόμα να νιώθετε ευγνωμοσύνη, ακόμα κι αν ο ενθουσιασμός ενός γεγονότος έχει ήδη ξεθωριάσει. «Είμαι χαρούμενος που έχω αυτά τα έξτρα χρήματα από την προαγωγή μου, ακόμα κι αν αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να εργάζομαι κάποιες επιπλέον ώρες».
Με άλλο τρόπο, η ποικιλία μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως το αντίθετο της προσαρμογής. Έχοντας πολλά αξιομνημόνευτα θετικά γεγονότα από μέρα σε μέρα, μπορούμε να εμποδίσουμε τον εγκέφαλό μας να συνηθίσει να αποζητά ένα συγκεκριμένο. Όλοι έχουμε συγκεκριμένες εμπειρίες που αναζητάμε, αλλά προσπαθήστε να εναλλάσσετε τις πηγές της απόλαυσής σας.
