Η ενοχή είναι ένα εξαιρετικά συχνό συναίσθημα δυσφορίας, που προκαλείται από την πεποίθηση ότι έχουμε κάνει κάτι λάθος ή ότι προκαλέσαμε ζημιά σε κάποιο άλλο άτομο.
Όλοι αποτυγχάνουμε να ανταποκριθούμε στις προσδοκίες μας πού και πού και ακόμη και οι καλύτεροι μπορούν να ενεργήσουν με τρόπους που θίγουν, προσβάλλουν ή πληγώνουν κάποιον, ηθελημένα ή όχι.
Πόσο συνηθισμένα είναι τα συναισθήματα ενοχής;
Μελέτες εκτιμούν ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν περίπου δύο ώρες ημερησίως ήπια ενοχή, πέντε ώρες εβδομαδιαίως μέτρια ενοχή και τρεισήμισι ώρες τον μήνα σοβαρή ενοχή. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα ενοχικά συναισθήματα παραμένουν για χρόνια ή για δεκαετίες.
Ο λόγος που δεν ζούμε νιώθοντας παράλυτοι από τα συναισθήματα ενοχής είναι ότι τα βιώνουμε συνήθως μόνο για σύντομες χρονικές περιόδους.
Πράγματι, η βασική λειτουργία της ενοχής είναι να μας ειδοποιεί ότι έχουμε κάνει ή πρόκειται να κάνουμε κάτι που παραβιάζει τα προσωπικά μας πρότυπα (όπως όταν κάνουμε παρασπονδίες στη διατροφή μας, αγοράζουμε κάτι που δεν ήταν στον προϋπολογισμό ή παίζουμε βιντεοπαιχνίδια, αντί να δουλεύουμε) ή που προκαλεί άμεση ή έμμεση βλάβη σε κάποιο άλλο πρόσωπο.
Αντιμετωπίζουμε αυτό το μήνυμα επαναξιολογώντας το σχέδιο δράσης μας ή ζητώντας συγγνώμη από εκείνους που έχουμε βλάψει και επιδιορθώνοντας την κατάσταση όσο καλύτερα μπορούμε. Έτσι η ενοχή μας συνήθως εξαφανίζεται αρκετά γρήγορα.
Όσο δυσάρεστη κι αν είναι, η ενοχή εξυπηρετεί μια κρίσιμη λειτουργία στη διατήρηση των ατομικών μας προτύπων συμπεριφοράς και στην προστασία των προσωπικών, οικογενειακών και κοινωνικών μας σχέσεων.
Όταν η σύζυγός μας αρχίζει να κλαίει στη μέση ενός καβγά, η ενοχή μας κάνει να μαλακώσουμε και να την πλησιάσουμε. Όταν είμαστε πολύ απασχολημένοι και στρεσαρισμένοι στη δουλειά και συνειδητοποιούμε ότι ξεχάσαμε τα γενέθλια της μητέρας μας, η ενοχή μας πλημμυρίζει μέχρι να σταματήσουμε ό,τι κάνουμε και να της στείλουμε ένα πολύ απολογητικό μέιλ ή να της τηλεφωνήσουμε.
Και όταν ο φίλος μας ανακαλύψει ότι αποκαλύψαμε κάτι που μας είχε εμπιστευτεί, η ενοχή μας παρακινεί να ζητήσουμε ειλικρινά συγγνώμη, να υποσχεθούμε διακριτικότητα στο μέλλον και ίσως ακόμη και ένα ωραίο δείπνο ως αποζημίωση.
Η ενοχή προστατεύει τόσο πολύ τις πιο ακριβές σχέσεις μας, ώστε αξίζει πραγματικά τη δική της στολή και κάπα υπερήρωα.
Όμως πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν είναι όλες οι ενοχές ευεργετικές για την ψυχολογία.
Στα παραπάνω παραδείγματα η βλάβη που προκαλέσαμε στο άλλο άτομο ήταν ήπια και οι προσπάθειές μας να ζητήσουμε συγγνώμη ή να εξιλεωθούμε για τα λάθη μας ήταν επιτυχείς. Ως εκ τούτου, τα αισθήματά μας ενοχής έπαψαν αμέσως ή μειώθηκαν σημαντικά.
Παρομοίως, όταν αποτυγχάνουμε να ανταποκριθούμε στις δικές μας προσδοκίες, η αποζημίωση για την απρεπή κίνησή μας και η διόρθωση της συμπεριφοράς μας είναι συνήθως επαρκείς για την εξάλειψη της ενοχής μας ουσιαστικά, αν όχι εξ ολοκλήρου.
Όμως υπάρχουν στιγμές που τα αισθήματα ενοχής επιμένουν και κάνουν κυριολεκτικά κατάληψη στο μυαλό μας. Ενώ η ενοχή μπορεί να είναι ευεργετική σε μικρές δόσεις, σε μεγαλύτερες αποτελεί πρόβλημα για την ψυχολογία, δηλητηριάζοντας τόσο τη γαλήνη του νου όσο και τις πιο ακριβές για μας σχέσεις.
Και μόλις οι τοξίνες της ανθυγιεινής ενοχής κυκλοφορήσουν στον οργανισμό μας, δεν είναι καθόλου εύκολο να αποβάλουμε το δηλητήριο από μέσα μας.
Απόσπασμα από το βιβλίο του Guy Winch “Γίνε γιατρός της ψυχής σου” από τις εκδόσεις Διόπτρα
