Ο σπουδαίος Ρωμαίος ρήτορας Κικέρωνας έγραψε: «Η ευγνωμοσύνη δεν είναι μόνο η σπουδαιότερη των αρετών, αλλά η μητέρα όλων». Πράγματι, όλοι μας μπορούμε να θυμηθούμε στιγμές της ζωής μας, που νιώσαμε ευγνώμονες προς τους άλλους για τα δώρα του χρόνου και της προσπάθειάς τους. Η ευγνωμοσύνη είναι ένα πραγματικά όμορφο συναίσθημα και μία οικουμενική έννοια, καθώς εμφανίζεται σε όλους τους πολιτισμούς. Για την ακρίβεια, σχεδόν όλες οι παραδόσεις του κόσμου δίνουν έμφαση στη σημασία της ευγνωμοσύνης στους ευεργέτες, υπερφυσικούς ή όχι (Emmons & Crumpler, 2000).
Ο Robert Emmons, γνωστός για την ερευνητική του συμβολή στην έννοια της ευγνωμοσύνης την ορίζει ως το συναίσθημα που εμφανίζεται όταν κάποιος προσδίδει ένα όφελος που έχει λάβει σε άλλον (Emmons, 2004). Και έχει μάλιστα και πολλά οφέλη. Η ευγνωμοσύνη σχετίζεται με λιγότερα συχνά αρνητικά συναισθήματα και πιο συχνά θετικά, όπως αίσθηση περισσότερης ενέργειας, εγρήγορσης και ενθουσιασμού (McCullough, Emmons, & Tsang, 2002). Πέρα από τα συναισθήματα, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν την εμφάνιση ευχάριστων σωματικών αισθήσεων. Οι Algoe και Haidt (2009) βρήκαν ότι οι συμμετέχοντες της έρευνάς τους βίωναν ευχάριστη μυϊκή χαλάρωση, όταν ανακαλούσαν καταστάσεις στις οποίες ένιωθαν ευγνωμοσύνη.
Παίρνοντας χρόνο να εκτιμήσουμε τη μητέρα μας για όλη τη φροντίδα που μας παρείχε, επανασυνδεόμενοι με έναν παλιό φίλο για να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη μας που ήταν πάντα εκεί για εμάς, ψάχνοντας για να ευχαριστήσουμε έναν αγαπημένο δάσκαλο/ δασκάλα που μας βοήθησε να εξελιχθούμε – συγκεκριμένες πράξεις ευγνωμοσύνης μπορούν να έχουν πολλές θετικές συνέπειες. Τι συμβαίνει όμως με τους ανθρώπους που από τη φύση τους είναι πιο ευγνώμονες από τους άλλους;
Δεδομένης της κεντρικής θέσης που έχει η έννοια στις θρησκευτικές παραδόσεις, οι ευγνώμονες άνθρωποι τείνουν να έχουν πιο ανεπτυγμένη πνευματικότητα από τους υπόλοιπους. Οι άνθρωποι που είναι γενικά πιο ευγνώμονες αναφέρουν ότι είναι πιο δεκτικοί και θετικοί και λιγότερο ναρκισσιστές σε σύγκριση με τους λιγότερο ευγνώμονες.
Τα χαρακτηριστικά των ανθρώπων με ευγνωμοσύνη
Τι ξεχωρίζει τους πιο ευγνώμονες ανθρώπους από τους λιγότερο ευγνώμονες; Πρόσφατα στοιχεία δείχνουν ότι η μεγάλη διαφορά εντοπίζεται στο πώς οι πρώτοι προσεγγίζουν καταστάσεις στις οποίες έχουν λάβει κάποια μορφή βοήθειας. Όταν τους παρουσιάστηκαν οι ίδιες σύντομες ιστορίες, κατά τις οποίες οι συμμετέχοντες ενημερώθηκαν ότι έλαβαν βοήθεια από άλλους ανθρώπους, οι περισσότεροι ευγνώμονες άνθρωποι τείνουν να βλέπουν τους ευεργέτες τους ως περισσότερο ανιδιοτελείς. Επίσης, αντιλαμβάνονταν ότι η βοήθεια που λάμβαναν είχε μεγαλύτερη αξία (Wood, Maltby, Stewart, Linley, & Joseph, 2008.
Για να στηρίξουν αυτή την υπόθεση, οι ερευνητές προσπάθησαν να επαναλάβουν αυτά τα ευρήματα στις καθημερινές ζωές των ανθρώπων. Οι μαθητές κρατούσαν ημερολόγιο των στιγμών στο καθημερινό τους περιβάλλον, όταν τους βοηθούσε κάποιος άλλος και ύστερα τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν πόσο ανιδιοτελείς και ειλικρινείς ήταν οι ευεργέτες τους, πόση προσπάθεια έκαναν, πόσο ευγνώμονες ένιωθαν απέναντί τους και πόσο πολύτιμη ήταν η βοήθεια που λάμβαναν. Τα ευρήματα από αυτές τις τυχαίες στιγμές στην καθημερινότητά τους στήριξε την υπόθεση ότι οι γενικά πιο ευγνώμονες άνθρωποι αξιολογούν όλους αυτούς τους παράγοντες σε υψηλότερα επίπεδα απ’ ότι οι λιγότερο ευγνώμονες. Αυτά τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι οι ευγνώμονες ερμηνεύουν τα γεγονότα με έναν μοναδικό τρόπο και αυτός ο τρόπος ερμηνείας είναι που γεννά όλα τα προαναφερόμενα οφέλη.
Προεκτείνοντας τις έρευνες, ο Wood και οι συνάδελφοί του (2008) έκαναν μια διαμήκη έρευνα για να διερευνήσουν πώς η ευγνωμοσύνη συσχετιζόταν με την κοινωνική στήριξη, το στρες και την κατάθλιψη. Οι διαμήκεις μελέτες ακολουθούν την ίδια ομάδα ανθρώπων στο χρόνο, επιτρέποντας στους ερευνητές να εξετάσουν προσωρινές σχέσεις ανάμεσα σε διαφορετικές μεταβλητές. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να ενδυναμώσουμε υποθέσεις για αιτιώδεις σχέσεις ανάμεσα σε μεταβλητές. Σε αυτή την μελέτη, οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να αξιολογήσουν τη γενική ευγνωμοσύνη, την κοινωνική στήριξη, την κατάθλιψη και το στρες στη ζωή τους. Όλοι χρειάστηκε να συμπληρώσουν τα ίδια ερωτηματολόγια τρεις μήνες αργότερα.
Η ευγνωμοσύνη προέβλεψε γενικότερα συναισθήματα κοινωνικής στήριξης και λιγότερου στρες και συμπτωμάτων κατάθλιψης τρεις μήνες αργότερα. Γι’ αυτό, φαίνεται ότι οι ευγνώμονες άνθρωποι έχουν πιο ανεπτυγμένη την αίσθηση του ανήκειν και μια σχετική απουσία ορισμένων συμπτωμάτων του στρες και της κατάθλιψης. Οι ψυχολόγοι, άλλωστε, έχουν επανειλημμένως δείξει ότι οι αντιλήψεις είναι σημαντικότερες από την αντικειμενική πραγματικότητα και οι ευγνώμονες άνθρωποι διαθέτουν θετικότερες ερμηνείες για τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσμο.
Υπάρχουν και διαπροσωπικά οφέλη όμως που σχετίζονται με αυτό το ξεχωριστό συναίσθημα. Τα συναισθήματα της ευγνωμοσύνης σχετίζονται με αυξημένα συναισθήματα εγγύτητας και επιθυμία για οικοδόμηση ή ενδυνάμωση σχέσεων με τον άνθρωπο που του βοήθησε (Algoe & Haidt, 2009). Οι πράξεις ευγνωμοσύνης περιλαμβάνουν τον θαυμασμό μας για τα θετικά χαρακτηριστικά των άλλων. Μέσω αυτών, ερχόμαστε πιο κοντά τους, κάτι που συμβάλλει στο «δέσιμο» της κοινωνίας ως όλον.
