Η έλλειψη αυτοπεποίθησης και η ανικανότητα για εμπιστοσύνη, είναι μόνο η αρχή σε ένα ταξίδι επίγνωσης των λαθών που έχουν φορτωθεί οι ενήλικες κόρες από τις μητέρες τους.
Η ιστορία κάθε γυναίκας είναι διαφορετική, όμως ίσως το μεγαλύτερο κοινό σημείο είναι η ανακάλυψη ότι κάθε μια από αυτές δεν είναι μόνη, ότι δεν είναι τα μόνα κορίτσια ή γυναίκες που είχαν μητέρες που δεν μπορούν ή που δεν θέλουν να τις αγαπήσουν. Τα ταμπού σχετικά με την «αποδοκιμασία» των μητέρων και οι μύθοι της μητρότητας που παρουσιάζουν όλες τις μητέρες ως στοργικές, εξυπηρετούν στην απομόνωση των θυγατέρων που δεν αγαπήθηκαν. Αυτή η ανακάλυψη ελαφρύνει κάπως τον πόνο και το βάρος αλλά δεν τα εξαφανίζει τελείως.
Τα στοιχεία που ακολουθούν σχετικά με το τι μπορεί να συμβεί σε μία κόρη που μεγαλώνει χωρίς την αγάπη και την υποστήριξη της μητέρας της, προκύπτουν από ανεπίσημα στοιχεία και όχι από επιστημονική έρευνα και δεν θεωρούνται πλήρη. Επαναλαμβάνω ότι δεν γράφω ως ψυχολόγος ή θεραπεύτρια αλλά ως συνταξιδιώτισσα.
Ο λόγος που αυτές οι πληγές είναι κοινές, εξηγείται διεξοδικά από την θεωρία προσκόλλησης που πρώτος ανέπτυξε ο John Bowlby και μετά εξελίχθηκε από τις έρευνες των Mary Ainsworth, Mary Main και πολλών άλλων.
Κατά την βρεφική και παιδική ηλικία, η κόρη έχει μια πρώτη εικόνα του εαυτού της στον καθρέφτη που είναι το πρόσωπο της μητέρας της. Αν η μητέρα της είναι στοργική και ανταποκρίνεται στις ανάγκες της, το βρέφος αναπτύσσει ασφαλή προσκόλληση και μαθαίνει ότι η μητέρα της την αγαπάει και ότι η ίδια είναι άξια αγάπης. Αυτή η αίσθηση ότι είναι αξιαγάπητη, άξια τρυφερότητας και προσοχής, ότι την βλέπει και την ακούει η μητέρα της, αποτελεί τον θεμέλιο λίθο επάνω στον οποίο το παιδί χτίζει την πρώτη αίσθηση του εαυτού του και παρέχει την ενέργεια για την ανάπτυξή του.
Η κόρη μιας άστοργης μητέρας, η οποία είναι συναισθηματικά απόμακρη, συγκρατημένη, ασυνεπής ή ακόμη και υπερβολικά αυστηρή ή σκληρή, μαθαίνει διαφορετικά τον κόσμο και τον εαυτό της. Φυσικά, το βασικό πρόβλημα είναι κατά πόσο εξαρτάται το βρέφος από την μητέρα του για φροντίδα και επιβίωση καθώς και η φύση του περιορισμένου κόσμου της. Το αποτέλεσμα είναι η ανασφαλής προσκόλληση, που χαρακτηρίζεται είτε ως «αμφιθυμική» (το παιδί δεν γνωρίζει αν θα εμφανιστεί η καλή μαμά ή η κακή μαμά) ή ως «αποφευκτική» (η κόρη χρειάζεται την αγάπη της μητέρας της αλλά φοβάται τις συνέπειες αν την ζητήσει). Η αμφιθυμική προσκόλληση διδάσκει στο παιδί ότι ο κόσμος των σχέσεων είναι αναξιόπιστος και η αποφευκτική προσκόλληση θέτει τις βάσεις για μια φοβερή σύγκρουση μεταξύ των αναγκών του κοριτσιού για την αγάπη της μητέρας της και για την προστασία από την συναισθηματική ή φυσική κακομεταχείριση από την μητέρα της.
Οι πρώτοι δεσμοί διαμορφώνουν τα εσωτερικά μας πρότυπα ή τις πνευματικές αναπαραστάσεις των τρόπων που λειτουργούν οι σχέσεις στον κόσμο. Χωρίς θεραπεία ή παρέμβαση, αυτές οι πνευματικές αναπαραστάσεις τείνουν να μένουν σχετικά σταθερές.
Το κύριο σημείο είναι ότι η ανάγκη μιας κόρης για την αγάπη της μητέρας της είναι αρχέγονη κινητήρια δύναμη και αυτή η ανάγκη δεν εξαφανίζεται με την μη διαθεσιμότητα της μητέρας αλλά συνυπάρχει με την φοβερή και καταστροφική συνειδητοποίηση ότι το μοναδικό πρόσωπο που υποτίθεται ότι σε αγαπάει χωρίς όρους, δεν το κάνει. Ο αγώνας για την αντιμετώπιση και την επούλωση αυτού του τραύματος είναι τεράστιος. Επηρεάζει πολλά, αν όχι όλα τα μέρη του εαυτού, ιδιαίτερα στον χώρο των σχέσεων.
Οι έρευνες έδειξαν ότι οι πρώτοι παιδικοί δεσμοί προέβλεπαν σε εξαιρετικά υψηλό βαθμό τις ερωτικές σχέσεις με τους ενήλικους καθώς και τις φιλίες. Δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα πιο κοινά τραύματα είναι αυτά που έχει υποστεί ο εαυτός μας στην περιοχή της συναισθηματικής σύνδεσης.
Διαβάστε επίσης: Τα παιδιά φέρονται στους γονείς όπως εκείνοι στους δικούς τους γονείς
Το νόημα της αντιμετώπισης αυτών των τραυμάτων δεν είναι να θρηνήσουμε γι’αυτά ή να σηκώσουμε απεγνωσμένα τα χέρια ψηλά εξαιτίας του ό,τι μας δόθηκε από τη μητρική αγάπη αλλά να τα συνειδητοποιήσουμε. Η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο βήμα για την θεραπεία μιας κόρης που δεν αγαπήθηκε. Πολύ συχνά απλά αποδεχόμαστε αυτές τις συμπεριφορές χωρίς να γνωρίζουμε από πού προέρχονται.
1. Έλλειψη αυτοπεποίθησης
Η γυναίκα που δεν αγαπήθηκε ως παιδί, δεν γνωρίζει ότι είναι άξια της αγάπης και της προσοχής και μπορεί να μεγάλωσε με το αίσθημα ότι αγνοείται ή ότι δεν την ακούν ή ότι την κριτικάρουν παντού. Η φωνή μέσα στο κεφάλι της είναι αυτή της μητέρας της που της λέει τι δεν είναι: έξυπνη, όμορφη, ευγενική, στοργική, αξιόλογη. Αυτή η εσωτερικευμένη μητρική φωνή θα συνεχίζει να υπονομεύει τα επιτεύγματα και τα ταλέντα της, εκτός κι αν υπάρξει κάποια παρέμβαση. Οι κόρες κάποιες φορές μιλούν για το συναίσθημα ότι «κοροϊδεύουν τον κόσμο» και εκφράζουν τον φόβο ότι θα τις «ανακαλύψουν» όταν θα πετύχουν τους στόχους τους.
2. Έλλειψη εμπιστοσύνης
Μια γυναίκα εκμυστηρεύεται: Πάντα αναρωτιέμαι γιατί κάποιος να θέλει να γίνει φίλος μου. Δεν μπορώ να μην σκεφτώ αν υπάρχουν κάποια κρυφά κίνητρα και έμαθα στην θεραπεία ότι αυτό έχει να κάνει με την μητέρα μου. Αυτά τα θέματα εμπιστοσύνης πηγάζουν από την αίσθηση ότι οι σχέσεις είναι θεμελιωδώς αναξιόπιστες και επηρεάζουν και τις φιλικές και τις αισθηματικές σχέσεις.
Όπως αναφέρουν οι ψυχολόγοι στις έρευνές τους, η αμφιθυμικά προσκολλημένη κόρη χρειάζεται συνεχή επιβεβαίωση ότι είναι εγγυημένη η εμπιστοσύνη. Για την ακρίβεια, αυτοί οι άνθρωποι βίωσαν ότι η αγάπη περιλαμβάνει εμμονή, επιθυμία για ανταπόδοση και ένωση, συναισθηματικά ύψη και βάθη και ακραία σεξουαλική έλξη και ζήλια. Η εμπιστοσύνη και η ανικανότητα να τεθούν όρια συνδέονται στενά.
3. Δυσκολία στην τοποθέτηση ορίων
Πολλές γυναίκες που παγιδεύτηκαν μεταξύ της ανάγκης για την προσοχή της μητέρας τους και την απουσία αυτής της προσοχής, αναφέρουν ότι προσπαθούν συνεχώς να ευχαριστήσουν τους άλλους στις ενήλικες σχέσεις τους. Ή ότι είναι ανίκανες να βάλουν τα όρια που απαιτούνται προκείμενου να έχουν υγιείς και συναισθηματικά ικανοποιητικές σχέσεις. Πολλές κόρες αναφέρουν προβλήματα στις φιλίες τους με γυναίκες που περιπλέκονται λόγω θεμάτων εμπιστοσύνης (Πώς ξέρω ότι είναι πραγματικά φίλη μου;), προβλήματα με την αδυναμία τους να πουν «όχι» (Με κάποιο τρόπο καταλήγω πάντα να γίνομαι χαλάκι, να κάνω πάρα πολλά και να αισθάνομαι χρησιμοποιημένη ή απογοητευμένη στο τέλος) ή θέλουν μια τόσο έντονη σχέση που το άλλο άτομο αποτραβιέται. Οι κόρες με ανασφαλή προσκόλληση συχνά καταλήγουν να δημιουργούν σενάρια όπου οι σχέσεις τους ποτέ δεν είναι όπως πρέπει αλλά κατά κάποιο τρόπο είναι είτε πολύ «ζεστές» ή πολύ «κρύες».
Αυτό ισχύει συχνά και στις ερωτικές σχέσεις. Έρευνες ψυχολόγων βοήθησαν ώστε να διαχωριστούν όσες έχουν αποφευκτική προσκόλληση σε δύο κατηγορίες, στις «φοβισμένες» και στις «απορριπτικές». Και οι δύο αποφεύγουν τις στενές σχέσεις αλλά για διαφορετικούς λόγους. Αυτές που «φοβούνται» επιζητούν ενεργά τις στενές σχέσεις αλλά φοβούνται την οικειότητα σε όλα τα επίπεδα, οπότε είναι εξαιρετικά ευάλωτες και τείνουν στην προσκόλληση και στην εξάρτηση. Οι «απορριπτικές» είναι αμυντικές και αποστασιοποιημένες, είναι πιο ξεκάθαρο ότι αποφεύγουν τους άλλους. Δυστυχώς και οι δύο τύποι δυσκολεύονται να βρουν το είδος της συναισθηματικής σύνδεσης που θα τους έφερνε πιο κοντά στην επούλωση του τραύματος.
4. Δυσκολία να δούμε τον εαυτό μας με ακρίβεια
Μία γυναίκα μοιράζεται αυτό που έμαθε τελικά κατά την θεραπεία: Όταν ήμουν παιδί η μητέρα μου με περιόριζε εστιάζοντας πάντα στα ελαττώματά μου και ποτέ στις επιτυχίες μου. Μετά το πανεπιστήμιο εργάστηκα σε πολλές δουλειές αλλά σε όλες οι προϊστάμενοί μου διαμαρτύρονταν ότι δεν προσπαθούσα αρκετά για να εξελιχθώ. Αυτό οφείλεται κατά πολύ στην εσωτερίκευση όλων όσων άκουγε μεγαλώνοντας. Αυτές οι παραμορφώσεις της εικόνας του εαυτού, μπορεί να εκτείνονται σε κάθε τομέα συμπεριλαμβανομένης και της εμφάνισής. (Εγώ προσωπικά σκάλισα φωτογραφίες από την εφηβεία μου, ψάχνοντας για το κορίτσι που η μητέρα μου αποκαλούσε «χοντρή». Επίσης με αποκαλούσε «απωθητική», κάτι που δυστυχώς δεν είναι τόσο εύκολο να επιβεβαιώσεις ή να αμφισβητήσεις σε μια φωτογραφία. Αυτό πήρε χρόνια.)
Άλλες κόρες αναφέρουν ότι αισθάνονται έκπληξη όταν επιτυγχάνουν σε κάτι και ότι διστάζουν να προσπαθήσουν κάτι καινούριο ώστε να μειώσουν την πιθανότητα αποτυχίας. Αυτό δεν είναι απλά θέμα χαμηλής αυτοεκτίμησης αλλά κάτι πιο βαθύ.
5. Η απομάκρυνση σαν προκαθορισμένη στάση
Η έλλειψη εμπιστοσύνης ή το αίσθημα του φόβου μερικές φορές κάνει την κόρη που δεν αγαπήθηκε να μαζεύεται αμυντικά ώστε να αποφύγει να πληγωθεί από μια κακή σχέση παρά να βρει το κίνητρο για μια πιθανώς σταθερή σχέση και γεμάτη αγάπη. Αυτές οι γυναίκες επιφανειακά μπορεί να συμπεριφέρονται σαν να θέλουν να είναι σε σχέση αλλά σε βαθύτερο, λιγότερο συνειδητό επίπεδο, το κίνητρό τους είναι η απομάκρυνση.
Δυστυχώς, η αποφυγή -που πυροδοτεί ο φόβος, η έλλειψη εμπιστοσύνης ή κάτι άλλο- αποτρέπει ενεργά την κόρη που δεν αγαπήθηκε να βρει το είδος των σχέσεων αγάπης και υποστήριξης που πάντα επιδιώκει.
6. Υπερβολική ευαισθησία
Η γυναίκα που δεν αγαπήθηκε ως παιδί, μπορεί να είναι ευαίσθητη σε προσβολές, πραγματικές και φανταστικές. Ένα τυχαίο σχόλιο μπορεί να της θυμίζει τις παιδικές της εμπειρίες χωρίς καν να το συνειδητοποιεί η ίδια. Έπρεπε να εστιάσω έντονα στις αντιδράσεις μου ή για να το θέσω καλύτερα στις υπερβολικές αντιδράσεις μου, λέει μια γυναίκα γύρω στα σαράντα.
Μερικές φορές, μπερδεύω ένα πείραγμα με κάτι άλλο και φτάνω στο σημείο να ανησυχώ μέχρι θανάτου μέχρι που συνέρχομαι και συνειδητοποιώ ότι το άτομο δεν εννοούσε τίποτε μ’ αυτό. Έχοντας μια μητέρα που δεν της έδειχνε αγάπη, σημαίνει επίσης ότι οι κόρες αυτές συχνά δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα συναισθήματα τους, τείνουν να αναλύουν υπερβολικά και να σκέφτονται τα ίδια και τα ίδια.
7. Αναπαράγοντας τον δεσμό με την μητέρα, στις σχέσεις
Δυστυχώς, τείνει να μας ελκύει αυτό που γνωρίζουμε, εκείνες οι καταστάσεις που ενώ τελικά μας κάνουν δυστυχισμένους, παρόλα αυτά είναι «βολικές» γιατί μας είναι οικείες. Ενώ τα άτομα που έχουν ασφαλή προσκόλληση βγαίνουν στον κόσμο αναζητώντας άτομα που έχουν παρόμοιες ιστορίες προσκόλλησης, ατυχώς το ίδιο κάνουν και εκείνα που έχουν αμφιθυμική και αποφευκτική προσκόλληση.
Αυτό μερικές φορές έχει σαν αποτέλεσμα την ακούσια αναπαραγωγή της σχέσης με τη μητέρα. Το σίγουρο είναι ότι παντρεύτηκα τη μητέρα μου, λέει μια γυναίκα, επιφανειακά ήταν εντελώς διαφορετικός από τη μητέρα μου αλλά τελικά μου φερόταν με πολύ παρόμοιο τρόπο, η ίδια τραμπάλα του να μην ξέρω πώς θα μου φερθεί. Όπως η μητέρα μου, ήταν κι αυτός πότε αδιάφορος και πότε περιποιητικός, φοβερά επικριτικός ή αόριστα υποστηρικτικός. Κατέληξε να πάρει διαζύγιο και από τον σύζυγο και από την μητέρα της.
Έχοντας υπόψιν τα παραπάνω, η ημέρα που η κόρη θα καταγράψει τις πληγές της είναι η πρώτη ημέρα της επούλωσης και του ταξιδιού της προς την αυτογνωσία και δυνατότητα να υπερβεί το τραύμα. Ας δεσμευθούμε λοιπόν προς την επούλωση και σε όλα τα αύριο!
Συγγραφέας: Peg Streep
Απόδοση: Έφη Μεσιτίδου
