Ας εξετάσουμε το φαινόμενο του εσωτερικού διαλόγου, τη λειτουργία του και τις κυρίαρχες πεποιθήσεις που διαμορφώνουν τη βάση του εσωτερικού σας διαλόγου. Οι τεχνικές και οι προτάσεις που περιγράφονται εδώ αποτελούν ευκαιρίες για να αναγνωρίσετε και να διορθώσετε «διαστρεβλωμένους» τρόπους σκέψης και ηττοπαθείς πεποιθήσεις που συχνά προκαλούν αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος, ανησυχία, φόβο, θυμό, κατάθλιψη και ενοχή.
Πολύ συχνά, οι ασθενείς μου δείχνουν αρνητικοί στο να εξετάσουν τον εσωτερικό τους διάλογο, λόγω του αρνητικού στίγματος που τον συνοδεύει. Μπορεί ακόμα και να ντρέπονται να παραδεχτούν ότι μιλούν στον εαυτό τους. Μήπως αυτό το είδος πεποίθησης εμποδίζει κι εσάς από το να αναπτύξετε τον εσωτερικό σας διάλογο, ο οποίος όμως έχει τη δύναμη να προκαλέσει ουσιαστική αλλαγή;
Τι ακριβώς σημαίνει «σκέφτομαι θετικά»;
Η θετική σκέψη μπορεί να σημαίνει ότι σκεφτόμαστε θετικές εναλλακτικές, ότι βλέπουμε το ποτήρι μισογεμάτο, αντί για μισοάδειο. Αλλά δεν σημαίνει ότι κυκλοφορούμε όλη μέρα με ένα χαμόγελο στο πρόσωπό μας, ο,τι κι αν γίνει, ή ότι αρνούμαστε το δυσάρεστο κομμάτι της πραγματικότητας.
Αν ένα αγαπημένο μας πρόσωπο πεθάνει, είναι λογικό να βιώσουμε πένθος και θλίψη. Πρόκειται για αυθεντικά συναισθήματα που ταιριάζουν σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Επίσης, αν για παράδειγμα, έχετε μεγάλο φόρτο εργασίας, είναι γελοίο να υποκρίνεστε ότι αυτό ήταν το καλύτερο πράγμα που θα μπορούσε να σας συμβεί. Το να χοροπηδάμε από χαρά όταν ουσιαστικά νιώθουμε απογοήτευση, είναι μια μορφή άρνησης, όχι λογική και θετική σκέψη.
Οι άνθρωποι που μιλούν μόνοι τους είναι «τρελοί»;
Όχι βέβαια. Όλοι μιλάμε από μέσα μας στον εαυτό μας. Ορισμένες φορές, μιλάμε και φωναχτά στον εαυτό μας, όπως όταν χτυπάμε το δάχτυλο του ποδιού μας ή όταν δεν βρίσκουμε κάτι που ψάχνουμε και εκνευριζόμαστε. Σε ορισμένες περιστάσεις, ωστόσο, ο εσωτερικός διάλογος παραμένει μια ιδιωτική, «σιωπηλή» ομιλία. Μπορεί να την αντιλαμβανόμαστε ως έναν αχνό ψίθυρο μέσα στο νου μας.
Έχετε κάνει καμία καλή συζήτηση με τον εαυτό σας πρόσφατα; Ποιες είναι οι σκέψεις που περνούν από το νου σας, όταν μένετε μόνοι σας. Ο Allen Ginsberg, τιμημένος ποιητής της γενιάς των Beatnik στη δεκαετία του ’50, μας έθεσε την ερώτηση «Τι λέτε στον εαυτό σας, όταν είστε ξαπλωμένοι το βράδυ στο κρεβάτι σας, χωρίς να κάνετε κανένα ήχο;»
Όποια μορφή κι αν παίρνει αυτός ο εσωτερικός διάλογος, είναι μέρος μια συνεχούς ροής καθημερινής συνείδησης. Παρεμπιπτόντως, όσοι υποφέρουν από σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως σχιζοφρένεια, επίσης εμπλέκονται σε εσωτερικούς διαλόγους και μπορεί να παρατηρήσουμε να κάνουν συζητήσεις με τις φωνές μέσα στο κεφάλι τους. Πρόκειται για μια πολύ διαφορετική μορφή εσωτερικού διαλόγου, κατά τον οποίο η «φωνή» μέσα στο κεφάλι τους αποδίδεται σε άλλα άτομα ή δυνάμεις έξω από αυτούς.
Μήπως τότε είμαστε υπεύθυνοι για τη δυστυχία μας, λόγω του τρόπου που μιλάμε στον εαυτό μας για όσα συμβαίνουν;
Και πάλι όχι. Αυτή η αντίδραση του να κατηγορούμε τον εαυτό μας, όταν κάτι πάει στραβά, που επηρεάζει εσάς ή κάποιον άλλο, είναι μία από τις πιο συνηθισμένες μορφές διαστρεβλωμένης σκέψης. Το σύστημα πεποιθήσεων επηρεάζεται από το τι λένε οι άλλοι για εμάς, ειδικά οι σημαντικότερες φιγούρες στη ζωή μας, όπως οι γονείς, οι φίλοι και οι δάσκαλοι. Ο τρόπος σκέψης σας δεν είναι μόνο ένα προϊόν ελεύθερης σκέψης, όπως το χρώμα των μαλλιών σας. Αλλά όπως το χρώμα των μαλλιών σας, μπορείτε να αλλάξετε τον τρόπο σκέψης σας, ώστε να αποκτήσετε καλύτερο έλεγχο στα συναισθήματά σας.
Και τότε ποιανού είναι το λάθος – των γονιών μας;
Υπάρχουν πολλοί που πιστεύουν ότι η ψυχοθεραπεία έχει τρεις γενικούς σκοπούς – να καταλάβετε τον εαυτό σας, να συγχωρήσετε τον εαυτό σας και ύστερα να συγχωρήσετε όλους τους άλλους. Επίσης, υπάρχει μια κοινή παρερμηνεία από πλευράς των ασθενών για την ψυχοθεραπεία ότι η απάντηση στα προβλήματά τους θα έρθει μόνο, όταν βρουν ποιανού είναι το λάθος.
Η εύρεση του «υπεύθυνου» όμως επικαλύπτει την αληθινή πρόκληση της ψυχοθεραπείας, που είναι η διακοπή της επανάληψης παλιών σεναρίων με νέα άτομα, τα οποία παίζουν διάφορους γνώριμους ρόλους, ένα μοτίβο που σας κρατά εγκλωβισμένους στο παρελθόν. Το ζήτημα, λοιπόν, δεν είναι να βρούμε ποιος και αν φταίει για τις σκέψεις που κάνουμε ή για τη ζωή μας.
Χρειάζεται λοιπόν να εκλογικεύσουμε τις ανησυχίες μας;
Είναι λίγο μπερδεμένη η έννοια της εκλογίκευσης. Μπορούμε να εκλογικεύσουμε τις αντιλήψεις μας σε σχέση με την πραγματικότητα, ώστε να διαμορφώσουμε πιο αντικειμενικές αξιολογήσεις των καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε. Από την άλλη πλευρά, αν αντικαταστήσουμε τη σκέψη μας μόνο με αυστηρά λογική σκέψη, φτάνουμε στο άλλο άκρο.
Ας εξετάσουμε το παράδειγμα μιας σημαντικής εξέτασης. Είναι λογικό να εκτιμήσουμε την κατάσταση αντικειμενικά και να κατανοήσουμε τι κινδυνεύουμε να χάσουμε, αν τα πάμε άσχημα. Αν και είναι σημαντικό να λέμε στον εαυτό μας ότι χρειάζεται να τα πάμε καλά, είναι επίσης λογικό να αναγνωρίσουμε ότι δεν διακυβεύεται όλο μας το μέλλον λόγω μιας εξέτασης. Ο λογικός εσωτερικός διάλογος (με μέτρο) μας βοηθά να χαλαρώνουμε και να συγκεντρωνόμαστε, ενώ ο υπερβολικός, καταστροφικός προκαλεί άγχος.
Στο άλλο άκρο, όμως, η ελαχιστοποίηση της σημασίας μιας κατάστασης μπορεί να αποβεί το ίδιο καταστροφική, καθώς μπορεί τελικά να είναι πολύ μακριά από την πραγματικότητα και καλλιεργούμε έναν επικίνδυνο βαθμό αδιαφορίας. Χρειάζεται να βρούμε το μέτρο εδώ.
Όπως και να ‘χει, ο εσωτερικός διάλογος, το ότι μιλάμε δηλαδή στον εαυτό μας, είναι μέρος της φύσης μας. Ας απολαύσουμε τη συζήτηση!
Jeffrey Nevid, καθηγητής κλινικής ψυχολογίας
