Γραφει ο Δρ. Δημήτρης Μπογιατζής, Ιδρυτής της Σχολής Δημιουργικής Γραφής Harmony &Creativity
Οι άνθρωποι διηγούνται ιστορίες από τα αρχαιότατα χρόνια, αν και άρχισαν να τις κατγράφουν σχετικά πρόσφατα. Οι ιστορίες αυτές παραδοσιακά διακρίνονται σε αληθινές και μυθοπλαστικές. Τα όρια μεταξύ των δύο όμως είναι πλέον θολά, καθώς όλο και περισσότεροι ιστοριογράφοι και κριτικοί λογοτεχνίας θεωρούν την Ιστορία, όπως και την (Αυτό) Βιογραφία, ως ένα ακόμα είδος μυθοπλαστικής αφήγησης. Η φιλοσοφική αυτή άποψη, τόσο παλιά όσο τα και τα γραπτά του Πλάτωνα, ενισχύεται στις μέρες μας και από τη νευροεπιστήμη που παρουσιάζει την «αντικειμενική πραγματικότητα» ως μια χίμαιρα, έναν ακόμα μύθο, καθώς το μυαλό του καθενός από εμάς πλάθει—και δεν αντανακλά—τον κόσμο.
Η μυθοπλασία λοιπόν αποτελεί μια φυσική ανάγκη του ανθρώπου, μέρος του DNA του. Οι πολιτισμοί στους οποίους οι άνθρωποι καταγράφουν και εξελίσσουν τους μύθους που πλάθουν υπό τη μορφή διηγημάτων, μυθιστορημάτων, θεατρικών έργων και παραμυθιών είναι οι πιο ανεπτυγμένοι του πλανήτη μας. Στις μέρες μας οι μυθοπλαστικές ιστορίες είναι πιο δημοφιλείς από ποτέ, τουλάχιστον στο Δυτικό κόσμο. Κορυφαίοι ψυχοθεραπευτές, όπως ο Γιάλομ και ο Μπουκάι, γκουρού αυτογνωσίας, όπως ο Κοέλιο και ο Ρόμπιν Σάρμα, εκφράζουν τις σκέψεις τους μέσα από μυθιστορήματα (και διηγήματα), προτιμώντας το πεζογράφημα από το δοκίμιο ως μέσο προώθησης των μηνυμάτων τους.
Η εξάπλωση της μυθοπλαστικής αφήγησης στις μέρες μας και η απήχησή της σε όλο και περισσότερα στρώματα της κοινωνίας μας αποτελεί ύψιστη κατάκτηση της ανθρωπότητας. Μέχρι πρόσφατα η (κλασική) μουσική, η ζωγραφική, η γλυπτική πρωτίστως και σε μικρότερο βαθμό η λογοτεχνία αποτελούσαν το προνόμιο των ολίγων που είχαν την τύχη να γεννηθούν σε εύπορες οικογένειες (καταναλωτές) ή να προικισθούν από τη φύση με τιτάνιο ταλέντο (δημιουργοί). Σήμερα όμως ζούμε στην εποχή του εκδημοκρατισμού της τέχνης.
Ακούστε μια πρόσφατη ομιλία της Patty Smith με αυτό το θέμα –τα λέει στο 4:15
Πλέον άνθρωποι όλων των μορφωτικών επιπέδων και κοινωνικών στρωμάτων συνειδητοποιούν την ανάγκη της αυτοέκφρασης, το λυτρωτικό και θεραπευτικό της χαρακτήρα, και κάνουν τη μετάβαση από καταναλωτές σε παραγωγούς, που στην περίπτωση της λογοτεχνίας συμπεριλαμβάνει και τη συγγραφή διηγημάτων που δημοσιεύονται σε blog.
Αυτό σημαίνει ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι που δεν έχουν σπουδάσει λογοτεχνία μυούνται καθημερινά στα μυστικά της δημιουργικής γραφής, ώστε να αποκτήσουν τις γνώσεις και τα εργαλεία που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να πραγματοποιήσουν τη φιλοδοξία τους. Συχνά προκύπτει το ερώτημα αν υπάρχουν όντως κανόνες λογοτενικής γραφής τους οποίους οφείλουν να ακολουθήσουν επίδοξοι συγγραφείς. Η απάντηση είναι καταφατική. Ναί, υφίστανται όντως άγραφοι κανόνες, κυρίως τεχνικές της σκιαγράφησης χαρακτήρων, της πλοκής, του σασπένς και της κατάληξης μιας ιστορίας, όμως οι κορυφαίοι συγγραφείς πολλές φορές τους σπάνε και δημιουργούν τους δικούς τους κανόνες (δες Pynchon, Vonnegut, Wallace, Borges, Marquez).
Δείτε δική μου βιντεοδιδασκαλία πάνω σε αυτό το θέμα
Για να καταλήξει βέβαια στο στάδιο να μπορεί να παραβεί τους κανόνες και να θέσει τους δικούς του, ένας συγγραφέας πρέπει να περάσει από δυο άλλα στάδια πρώτα. Το αρχικό είναι να συνειδητοποιήσει ποιοι είναι οι κανόνες και ποιες οι τεχνικές και το δεύτερο είναι αρχικά να τους αφομοιώσει στο δικό του τρόπο γραφής στα πρώτα του βήματα ως συγγραφέας. Ο Τζέιμς Τζόυς ακολούθησε την πεπατημένη στους Δουβλινέζους και το Πορτραίτο του καλλιτέχνη σε νεαρή ηλικία—τα καθόλου ευκαταφρόνητα πρωτόλειά του—πριν κάνει τον κόσμο της λογοτεχνίας να παραμιλάει με τους δαιδαλώδεις πειραματισμούς του Οδυσσέα και του Finnegans Wake.
Αλλά πολύ υψηλότερα από την τεχνική στέκεται η ψυχή. Γράψιμο χωρίς ψυχή δεν αγγίζει τον αναγνώστη και δεν μένει στην ιστορία. Ο Κάφκα, ο Καμύ και ο Καζαντζάκης είχαν βέβαια άρτια τεχνική, αλλά το γράψιμό τους δεν αναλώνεται στη στείρα εγωπαθή επίδειξή της—αντιθέτως εμπνέει με το όραμά του και την ανθρωπιά του. Όταν η τεχνική επιστρατεύεται για την αυτοπροβολή του συγγραφέα, το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα «καλογραμμένο σκουπίδι.» Όταν όμως οι λέξεις ενός κειμένου εμπεριέχουν το μεγαλείο της ψυχής του συγγραφέα, τότε φτερουγίζουν μεγαλόπρεπα σε όλη την πλάση και ανυψώνουν τις ψυχές τωναναγνωστών.
Και φτάνουμε στο επιστέγασμα αυτών των σκέψεων, καθώς το χιόνι καλύπτει τα δέντρα κάτω απο το μπαλκόνι μου τρεις μέρες πριν την αρχή του νέου χρόνου και με κάνει να αναπολώ τα «λογοτεχνικά» μου ταξίδια (με συνοδοιπόρο τη Νίκη Ορφανουδάκη) στην Αντίμπ για να βρω το σπίτι του Νίκου και της Ελένης, στα λογοτεχνικά καφέ του Παρισιού (το Café de Flore και το Deux Magots), να βιώσω το περιβάλλον στο οποίο έγραφαν καθημερινά οι γίγαντες του 20 ου αιώνα, Σάρτρ και Καμύ, και στο Bloomsbury Square του Λονδίνου να αποτίσω φόρο τιμής στην Βιρτζίνια Γούλφ και να πέσουν στο κεφάλι μου οι σταγόνες βροχής που μούσκευαν τα κεφάλια των μελών του Bloomsbury Group πριν ενενήντα τόσα χρόνια. Πολλά πράγματα αμφισβητώ, αλλά ένα πράγμα στο μυαλό μου είναι ξεκάθαρο: για να εξελιχθεί κάποιος ως συγγραφέας, πρέπει να εξελιχθεί ως άνθρωπος. Ο Καζαντζάκης χαρακτηρίζεται ως πολύ καλύτερος από όλους τους άλλους έλληνες πεζογράφους του 20 ου αιώνα. Ο λόγος είναι ότι εξέλιξε και γιγάντωσε την γραφή του εξελίσσοντας και απελευθερώνοντας το πνεύμα του—με το να ταξιδέψει με δύσκολες συνθήκες και στερήσεις σε όλη την υφήλιο, με το να μαθαίνει γλώσσες, να εντρυφεί σε θρησκείες και ιδεολογίες, να κάνει καθημερινά διαλογισμό, να γνωρίζει τους πιο σημαντικούς ανθρώπους του πλανήτη και φυσικά με το να ζήσει τα τελευταία έντεκα χρόνια της ζωής του στην Αντίμπ, ακολουθώντας το δρόμο του Τζέιμς Τζόυς, που ήθελε το συγγραφέα αυτοεξόριστο από τον τόπο του, για να αποκτήσει οικουμενική συνείδηση και να «σφυρηλατήσει τη συνείδηση της ράτσας του στο σιδηρουργείο της ψυχής του».
Ένας από τους πιο ενδεδειγμένους τρόπους να εξελίξει κανείς την γραφή του είναι παρακολουθώντας μαθήματα ή σεμινάρια δημιουργικής γραφής από ειδήμονες του είδους. Εκεί μπορεί να διδαχθεί τις απαραίτητες τεχνικές για να κατεργαστεί το ταλέντο του, να αντλήσει έμπνευση από τον καθηγητή του και να ενταχθεί στην υποστηρικτική ομάδα των συμφοιτητών του. Φυσικά πέρα από αυτό, για να έχει κάποιος κάτι να πει χρειάζονται εμπειρίες και βιώματα ζωής, για να το πει με τρόπο που θα συνεπάρει τον αναγνώστη, απαιτείται φαντασία (που εξελίσσεται με τεχνικές δημιουργικότητας) και για να αγγίξει την καρδιά του αναγνώστη, είναι απαραίτητη η εξέλιξη της ψυχής. Αυτό είναι ένα ταξίδι, μια Οδύσσεια, που είναι δυνατόν να αναλάβει ο κάθε ένας από εμάς ατομικά.
Εύχομαι η νέα χρονιά να είναι δημιουργική για όλους μας και καλό κουράγιο σε αυτούς που επιθυμούν να αγωνιστούν για να βελτιώσουν τον εαυτό τους και την κοινωνία από το μετερίζι του συγγραφέα.
