Ένας συνάδελφος οικογενειακός θεραπευτής μού διηγήθηκε μια ασυνήθιστη ιστορία ενός γάμου με σοβαρά προβλήματα εμπιστοσύνης. Όλα ξεκίνησαν από ένα συμβάν: όταν η σύζυγος έφυγε για τη δουλειά, ο σύζυγος βρήκε ευκαιρία και πήγε να επισκεφθεί την ερωμένη του. Φτάνοντας στο δωμάτιο, στο οποίο συναντιόντουσαν, αντί για την ερωμένη του, εμφανίστηκε η γυναίκα του. Το σοκ ήταν μεγάλο και αποτέλεσε αφορμή για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση.
Η εξαπάτηση αλλάζει τις σχέσεις, επειδή πονά, και μετά το σοκ, οι σύντροφοι είναι πλέον πιο ευαίσθητοι. Μία από τις συνέπειες της απιστίας είναι ότι και οι δύο πλευρές γίνονται πιο ευαίσθητες σε θέματα που πριν δεν ήταν ιδιαιτέρως σημαντικά. Για παράδειγμα, μετά από μία εξωσυζυγική σχέση, η μία πλευρά θα αμφισβητεί συνεχώς τους ισχυρισμούς και τις δηλώσεις της άλλης, ακόμα κι αν είναι ειλικρινής. Είναι δύσκολο να ξαναεμπιστευθείς όταν έχεις πληγωθεί ήδη μια φορά στο παρελθόν.
Τα ψέματα επίσης επιβαρύνουν τις σχέσεις, επειδή έχουν την τάση να πολλαπλασιάζονται και οι ψεύτες γίνονται αμυντικοί, ώστε να καταφέρουν να κατασκευάσουν πειστικά τις ιστορίες τους. Σε μια μελέτη που συμμετείχα για την απιστία στο Facebook, μία γυναίκα επικαλέστηκε την παρακολούθηση, όταν το αγόρι της την έπιασε να τον απατά. «Όταν της μίλησα για τα μηνύματα, εκείνη μου είπε ψέματα», δήλωσε το αγόρι της. «Ύστερα, νευρίασε και με κατηγόρησε για παρακολούθηση».
Αυτή η τακτική είναι συνηθισμένη σε περιπτώσεις προδοσίας, αφού ο ένοχος θέλει να στρέψει την προσοχή από τη συμπεριφορά του σε άλλο ερέθισμα και προσπαθεί να το καταφέρει με το να γκρινιάζει ότι τον παρακολουθούν.
Το ψέμα καταστρέφει την αξιοπιστία. Κάποτε, ζήτησα από έναν φοιτητή να επανεξετάσει την εργασία του και να προσθέσει λίγο ακόμα υλικό. Εκείνος μεγάλωσε τη γραμματοσειρά και μού το παρέδωσε χωρίς να αλλάξει τίποτε άλλο. Αυτό κατέστρεψε την αξιοπιστία του.
Γνώρισα έναν παθολογικό ψεύτη σε ψυχοθεραπεία, επειδή δεν μπορούσε να κρατήσει μια συντροφική σχέση. Η κοπέλα του τον άφησε, όταν τον έπιασε να της λέει ψέματα. Τα ψέματά του δεν τον ωφελούσαν πάντα, απλά τα έλεγε αυθόρμητα στις συζητήσεις του. Παραδέχτηκε το πρόβλημά του και το προσδιόρισε ως εθισμό, αλλά μετά από μόλις δύο συνεδρίες ήταν ξεκάθαρο ότι δεν ήταν πάντα ειλικρινής μαζί μου. Επίσης υποσχέθηκε να στείλει μια επιταγή για την τελευταία μας συνεδρία, κάτι που δεν συνέβη ποτέ.
Οι άνθρωποι αποφεύγουν τους χρόνιους ψεύτες. Θέλουμε να μπορούμε να εμπιστευτούμε τους άλλους και όταν μας λένε κάποιο ψέμα το παίρνουμε προσωπικά και μας αναστατώνει.
Κάποτε εργαζόμουν σε έναν εργοδότη που θα κολάκευε, θα υποσχόταν και θα χρησιμοποιούσε ασαφείς περιγραφές στους ισχυρισμούς του για εμπειρίες και επιτεύγματα. Πάντα «γνώριζε κάποιον» σημαντικό και έκανε μεγάλα σχέδια. Ήταν καλός στις κολακείες και στις «σάλτσες» των περιγραφών του, οπότε ήταν δύσκολο να εντοπίσουμε τα ψέματά του. Αλλά δεν είχε στενούς φίλους, ούτε ενέπνεε αξιοπιστία στους συνεργάτες του.
Τα παθολογικά ψέματα είναι αναμφισβήτητα ασύμβατη με την συντροφικότητα. Κάποιοι τα ανέχονται, επειδή είναι συνηθισμένοι να τους συμπεριφέρονται άσχημα ή επειδή ελπίζουν ότι θα πραγματοποιήσουν τις υποσχέσεις τους.
Τα επαναλαμβανόμενα ψέματα δείχνουν περιφρόνηση και ασέβεια στο άλλο πρόσωπο, επειδή είναι υποτιμητικά και χειριστικά. Όπως είχε γράψει και ο Τσέχωφ στον αδερφό του: «(Οι πολιτισμένοι άνθρωποι) είναι ειλικρινείς και τρέμουν τα ψέματα σαν τη φωτιά. Δεν ψεύδονται ούτε και για τα μικρά πράγματα. Ένα ψέμα είναι προσβλητικό για τον δέκτη και τον τοποθετεί σε χαμηλότερη θέση στα μάτια του ομιλητή».
Οι παθολογικοί ψεύτες εξασκούνται ακόμα και στο να πείθουν τον εαυτό τους. Μία μελέτη έδειξε ότι ακόμα κι όταν κάποιος κλέβει σε ένα τεστ, και πάλι θεωρεί ότι άξιζει υψηλότερο βαθμό. Γνώριζαν ότι έκλεψαν στις απαντήσεις, αλλά και πάλι πίστευαν ότι αδικήθηκαν.
Μία από τις θεραπευόμενές μου, η Wendy, μόλις είχε φύγει από έναν κακοποιητικό γάμο, όπου ο σύζυγός της ήταν χειριστικός και ψεύτης. Κατά τη διάρκεια των διαδικασιών διαζυγίου, και πάλι έλεγε ψέματα για τα οικονομικά του, για όσα έλεγε στα παιδιά του, όπως επίσης και για άλλες λεπτομέρειες που ήταν εντελώς άσχετες. Η ίδια παρατήρησε πως ο ίδιο είχε σχεδόν πειστεί με τα ίδια του τα ψέματα και έτσι μπορούσε να κοιτάξει εμένα και τον δικηγόρο μου κατάματα όταν τα έλεγε.
Κάποιοι άνθρωποι ψεύδονται με ευκολία και συνεχώς εξαπατούν τους άλλους για δικούς τους σκοπούς. Αν και μπορεί να ξεγελούν ή να χειρίζονται ορισμένους ανθρώπους με επιτυχία, δεν μπορούν να κρατήσουν για πολύ καιρό μια σχέση.
Jason Whiting, ψυχοθεραπευτής ζεύγους και οικογένειας
