Στο βιβλίο του “Εισαγωγή στην Ψυχανάλυση”, που κυκλοφόρησε το 1917, ο Freud μεταφέρει μια συγκινητική ιστορία. Ένα μικρό παιδί είναι αγχωμένο. Βρίσκεται μονάχο μέσα σε ένα σκοτεινό δωμάτιο και δεν μπορεί να κοιμηθεί. Φωνάζει τη θεία του, που βρίσκεται στο διπλανό δωμάτιο:
“Θεία, μίλα μου, φοβάμαι”.
Η γυναίκα ρωτά:
“Σε τι θα σου χρησίμευε, αφού δεν με βλέπεις;”
Και το παιδί απαντάει:
“Είναι πιο φωτεινά όταν κάποιος μιλάει”.
Ο φόβος συμβάλλει στην ανάπτυξη κάθε παιδιού. Η απάντηση του αγοριού φανερώνει τη σημασία που έχουν για εκείνο οι διαπροσωπικές σχέσεις. Όλα όσα αισθάνεται δημιουργούν έναν συναισθηματικό ομφάλιο λώρο αρχικά με τους γονείς του και στην συνέχεια με τους άλλους. Μια υγιής προσκόλληση στον άλλον άνθρωπο είναι το αποτέλεσμα πολλών συμπεριφορικών, συναισθηματικών και φαντασιακών αλληλεπιδράσεων.
Το παιδί έχει ανάγκη να αναγνωριστεί ως πλήρες πρόσωπο. Περιμένει από τον ενήλικο που αποτελεί σημείο αναφοράς, συνήθως τον γονιό του, να γίνει μέρος του κόσμου του για να το συντροφεύσει μέχρι να μεγαλώσει. Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο, για ένα παιδί, από το να ακούσει ότι ο φόβος του είναι γελοίος, ότι πρέπει να μεγαλώσει επιτέλους και να πάψει να παριστάνει το παιδί. Η πρώτη λειτουργία του παιδικού φόβου είναι να δημιουργήσει έναν δεσμό με τον άλλον.
Ο ενήλικος ξεχνά ότι το παιδί εξελίσσεται, όπως το ψάρι στο νερό, μέσα σε μια συμβολική γλώσσα. Η φαντασία του είναι γεμάτη με τέρατα, δράκους, άγρια θηρία, λύκους, κλέφτες, φαντάσματα και μάγισσες. Αυτές οι μυθικές εικόνες τροφοδοτούν την πρώτη του γλώσσα. Επενδύει πάνω τους, τις χρησιμοποιεί, τις αλλάζει και τις εμπλουτίζει ως εκεί που δεν παίρνει.
Για το παιδί, ο φόβος είναι ο δίδυμος αδερφός της φαντασίας. Κάθε φορά που είναι ανήσυχο, η φαντασία του εφευρίσκει εικόνες που ενσαρκώνουν τους φόβους του· έτσι προσπαθεί να τους ελέγξει καλύτερα. Οι παιδικοί φόβοι είναι φυσιολογικοί. Συνοδεύουν τις πάμπολλες κατακτήσεις του παιδιού στην πορεία του προς την ανεξαρτησία.
Η Francoise Dolto έλεγε: “Δεν μπορούμε να πούμε ψέματα στο ασυνείδητο, ξέρει πάντα την αλήθεια”. Η συμβολική γλώσσα αντανακλά το ασυνείδητο. Το παιδί διαισθάνεται την αλήθεια για τις καταβολές του και την οικογενειακή ιστορία του. Ο ενσυναισθητικός εγκέφαλος αντιλαμβάνεται, από την παιδική ηλικία, τη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που λέγεται και αυτό που νιώθει ο γονιός.
Γι’ αυτό τον λόγο η Francoise Dolto προέτρεπε κάθε γονιό να αναπτύξει με το παιδί μια σχέση βασισμένη στο “λέω την αλήθεια”. Έχει ζωτική σημασία να ακούμε το παιδί και να μιλάμε μαζί του για τους φόβους του.
Πολλοί φόβοι ξεκινούν στα παιδικά χρόνια, όταν οι φυσιολογικοί φόβοι (όπως ο φόβος του νερού, ο φόβος του άλλου, ο φόβος της σοφίτας…) δεν συνοδεύονται από μια προοδευτική μάθηση μέσα από μια καλοπροαίρετη διαπαιδαγώγηση.
Όταν οι φόβοι εξακολουθούν να κρύβονται στο σκοτάδι, δημιουργούν άγχος στον ενήλικο ή καταλήγουν να αποκρυσταλλωθούν με τη μορφή φοβίας.
Απόσπασμα από το βιβλίο των Marie-France & Emmanuel Ballet de Coquereaumont “Νίκησε το φόβο” από τις εκδόσεις Πεδίο
