Συγνώμη τώρα. Θα μας βάλετε όριο και στα Θετικά Συναισθήματα;

Δηλαδή αν εγώ θέλω να ζω μόνο με θετικά συναισθήματα είμαι τρελός; Θα πάθω κάτι; Βαρέθηκα βρε αδελφέ τη μιζέρια, το θυμό, τη στενοχώρια. Ονειρεύομαι μια θετική ζωή! Μέσα στη χαρά! Γεμάτη αισιοδοξία! Και μου λες τώρα ότι υπάρχει σωστή αναλογία μεταξύ θετικών και αρνητικών συναισθημάτων; Και να το καταλάβω ότι τα πολλά αρνητικά συναισθήματα βλάπτουν. Αλλά πώς είναι δυνατόν να βλάπτει και η υπερβολική θετικότητα; Πέθανε ποτέ κανείς από την πολλή χαρά; Τι σόι Θετική Ψυχολογία είναι αυτή αν δεν μας βοηθά να είμαστε πάντα θετικοί;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Πριν από 20 χρόνια η ψυχολογία ασχολούνταν αποκλειστικά με τα αρνητικά συναισθήματα, όπως το φόβο, το θυμό, την ενοχή. Κανείς δε μελετούσε τα Θετικά Συναισθήματα.

Είχα την τιμή να παρακολουθήσω πρόγραμμα Θετικής Ψυχολογίας με τον ίδιο τον πατέρα της Θετικής Ψυχολογίας Martin Seligman, καθώς και την κορυφαία ερευνήτρια σχετικά με τα θετικά συναισθήματα Barbara Fredrickson. Ο Dr. Seligman λοιπόν σε κάποιο από τα μαθήματα, μας είπε ότι όλη του τη ζωή ήθελε να ασχοληθεί με τη Θετική Ψυχολογία, αλλά δυστυχώς αυτή δεν υπήρχε! Μου άρεσε πολύ ο τρόπος που το είπε. Κάπως έτσι γεννήθηκε η Θετική Ψυχολογία, ακριβώς από την ανάγκη αυτού του ανθρώπου να μελετήσει την ευτυχία, την Άνθηση και επιτέλους αυτά τα αδίκως ξεχασμένα και υποτιμημένα Θετικά Συναισθήματα. Κανείς μέχρι τότε δεν είχε ασχοληθεί με συναισθήματα όπως η χαρά, το ενδιαφέρον, η αγάπη, η ευγνωμοσύνη.

Τι είναι όμως τα συναισθήματα; Ως συναίσθημα ορίζεται η αντίδραση του ανθρώπου προς ένα ερέθισμα, είτε αυτό είναι εξωτερικό είτε και εσωτερικό, το οποίο ερέθισμα επιδρά σε πολλαπλά επίπεδα, όπως σε γνωστικό, ψυχολογικό, βιολογικό κτλ.

Θετικά συναισθήματα θεωρούνται η Χαρά, η Ελπίδα, το Δέος, το Ενδιαφέρον, η Ευγνωμοσύνη, η Περηφάνια, η Έμπνευση, η Ευθυμία, η Γαλήνη και η Αγάπη. Καθένα από αυτά τα συναισθήματα έχει ένα σκοπό. Η χαρά για παράδειγμα πυροδοτεί την παρόρμηση για παιχνίδι, το ενδιαφέρον πυροδοτεί την παρόρμηση για εξερεύνηση, η ικανοποίηση μας κάνει να θέλουμε να γευτούμε και να συνδεθούμε με τους άλλους. Η αγάπη πυροδοτεί έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο καθεμιάς από αυτές τις παρορμήσεις μέσα σε ασφαλείς και στενές σχέσεις.

Τα Θετικά Συναισθήματα αποτελούν τροφή για τον άνθρωπο. Μας βοηθούν να αποκτήσουμε νοοτροπία ανάπτυξης και μας κάνουν καλό. Αυτό το αίσθημα επιβράβευσης που μας προσφέρουν, μας κάνει να θέλουμε να το ζήσουμε ξανά και ξανά και έτσι μας κινητοποιεί να υιοθετήσουμε συμπεριφορές που θα μας φέρουν πάλι σε αυτή την ευχάριστη κατάσταση. Διευρύνουν την προσοχή, τη σκέψη και τη μνήμη μας, μας επιτρέπουν να προσεγγίζουμε τα πράγματα πιο ολιστικά και να δούμε τη μεγάλη εικόνα.

Όταν βιώνουμε Θετικά Συναισθήματα, ακόμα και ο τρόπος που στεκόμαστε αλλάζει. Στεκόμαστε πιο ευθυτενείς. Ο κορμός μας είναι πιο ανοιχτός και ευέλικτος. Κοιτάζουμε ψηλά, γινόμαστε πιο παρατηρητικοί, με περισσότερη ενσυνειδητότητα. Το οπτικό μας πεδίο διευρύνεται, αντίθετα με όταν βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα, όπου είμαστε κλειστοί και επικεντρωμένοι στο πρόβλημα που μας απασχολεί. Όταν είμαστε θετικοί γινόμαστε πιο ανοιχτοί, δεκτικοί, δημιουργικοί, με αυτοπεποίθηση. Δημιουργούμε ισχυρούς κοινωνικούς δεσμούς και υιοθετούμε πρωτόγνωρες προσαρμοστικές συμπεριφορές. Τέλος, τα Θετικά Συναισθήματα αυξάνουν την απόδοση, την παρακίνηση και μας βοηθούν να πετυχαίνουμε τους στόχους μας.

Τα Θετικά Συναισθήματα δεν μας απομακρύνουν από την πραγματικότητα, αντίθετα μας βοηθούν να ανοιχτούμε στον πλούτο και την ομορφιά που υπάρχει γύρω μας. Μας βοηθούν να βρούμε εναλλακτικούς τρόπους σκέψης και δράσης και να αξιοποιούμε τις γνώσεις και συμπεριφορές που ήδη διαθέτουμε στο ρεπερτόριό μας.

Αυτό είναι το πρώτο κομμάτι της θεωρίας της διεύρυνσης και δόμησης της Barbara Fredrickson, το οποίο είναι προσωρινό. Το δεύτερο κομμάτι της θεωρίας αυτής έχει διαφορετική χρονική κλίμακα και είναι πιο διαχρονικό.

Τα θετικά λοιπόν συναισθήματα έχουν μικρή διάρκεια, από δευτερόλεπτα έως μερικά λεπτά, εντούτοις έχουν μεγάλη δύναμη. Βοηθούν στη δόμηση ισχυρών, ανθεκτικών και διαχρονικών πόρων, τόσο σωματικών, όσο και γνωστικών και ψυχολογικών. Αυξάνουν την ψυχική ανθεκτικότητα, την αισιοδοξία, δημιουργούν δυνατές διαπροσωπικές σχέσεις και βελτιώνουν την υγεία. Λειτουργούν ως αποθεματικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αργότερα, όταν τα έχουμε ανάγκη. Είναι σαν εργαλεία στη φαρέτρα μας, τα οποία μπορούμε να εκμεταλλευτούμε όποτε τα χρειαζόμαστε, ανεξάρτητα από το τι νιώθουμε εκείνη τη στιγμή.

Τέλος, επανορθώνουν την αρνητική επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων και θωρακίζουν το άτομο απέναντι στις αρνητικές συνέπειες της βίωσης αρνητικών συναισθημάτων. Μειώνουν δηλαδή την αρνητικότητα και λειτουργούν σαν αντίδοτο στα αρνητικά συναισθήματα.

Για να δούμε όμως τι συμβαίνει με τα αρνητικά συναισθήματα. Έχεις παρατηρήσει πώς λειτουργείς όταν διακατέχεσαι από αρνητικά συναισθήματα; Όταν αισθάνεσαι θυμό, φόβο, περιφρόνηση, αποστροφή; Όταν νιώθεις δυσφορία, ενοχή, ή ντροπή. Έχεις παρατηρήσει ότι αδυνατείς να εστιάσεις σε  οτιδήποτε άλλο εκτός από αυτό που σε ενοχλεί; Το αρνητικό συναίσθημα περιορίζει την εστίασή μας, για να μας βοηθήσει σε περίπτωση κινδύνου.

Τις περισσότερες όμως φορές δεν υφίσταται κάποιος υπαρκτός κίνδυνος, απλά εμείς ‘‘κολλάμε στο πρόβλημα’’. Σε αυτή την περίπτωση τα αρνητικά συναισθήματα όχι απλά δεν είναι παραγωγικά, αλλά μπορεί να γίνουν ακόμη και επιβλαβή. Μπλοκάρουν τη σκέψη και τη δράση μας και δεν μας επιτρέπουν να λειτουργήσουμε στο 100% των δυνατοτήτων μας. Δημιουργούν μία κλειστή νοοτροπία, περιορίζουν τη δημιουργικότητά μας και βλάπτουν τις σχέσεις μας με τους άλλους. Επίσης αυξάνουν τον κίνδυνο άγχους και κατάθλιψης, προκαλούν καρδιαγγειακά προβλήματα και υπονομεύουν την ευτυχία και την ευημερία μας.

Γιατί όμως τα αρνητικά συναισθήματα έχουν τόση δύναμη σε σχέση με τα Θετικά Συναισθήματα; Είναι σαν να ουρλιάζουν, ενώ τα Θετικά Συναισθήματα μας ψιθυρίζουν. Μπορεί για παράδειγμα κάποιος να μας πει κάτι που δεν μας αρέσει και εμείς να το σκεφτόμαστε για μέρες, ενώ ένα κομπλιμέντο το ξεχνάμε πολύ πιο γρήγορα.

Τι προσφέρουν όμως τα συναισθήματα στον άνθρωπο; Τα συναισθήματα μας βοηθούν να παρατηρούμε τις αλλαγές στο περιβάλλον μας. Η βίωση αρνητικών συναισθημάτων, μας προειδοποιεί για πιθανό κίνδυνο και το σώμα μας μας καλεί να δώσουμε προσοχή. Οτιδήποτε θα μπορούσε να αποτελέσει κίνδυνο για την επιβίωσή μας έχει μεγαλύτερη δύναμη από κάτι το θετικό.

Εντούτοις, κάθε συναίσθημα που βιώνουμε έχει το σκοπό του. Για παράδειγμα, ο θυμός προκαλεί την τάση για επίθεση. Ο φόβος την τάση για φυγή. Η αηδία την τάση για εμετό. Αν δεν υπήρχαν τα αρνητικά συναισθήματα, οι πρόγονοί μας δεν θα είχαν επιβιώσει. Αν δεν ήταν σε υψηλή εγρήγορση σε ένα περιβάλλον γεμάτο κινδύνους, τότε οι πιθανότητες επιβίωσής τους θα ήταν μηδαμινές.

Αυτό το «γονίδιο της επαγρύπνησης» έχει περάσει από γενιά σε γενιά και σε εμάς, παρότι το περιβάλλον μας είναι πολύ πιο ασφαλές και φιλικό. Υπάρχει δηλαδή ακόμα και σήμερα μία εγγενής αρνητική προκατάληψη που καθιστά το αρνητικό δυνατότερο από το θετικό.

Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι πρέπει να υποτιμούμε τα αρνητικά συναισθήματα. Για να ανθίσουμε, έχουμε ανάγκη και αυτά. Λόγω όμως της μεγαλύτερης ισχύος των αρνητικών συναισθημάτων, για να ισορροπήσουμε χρειαζόμαστε μία αναλογία αρνητικών προς θετικών συναισθημάτων μεγαλύτερη του 1:1. Αν έχουμε ίσες ποσότητες θετικών και αρνητικών συναισθημάτων, δεν είμαστε υγιείς. Αντίθετα η αναλογία 1:1 σημαίνει άγχος ή κατάθλιψη.

Σύμφωνα με την Barbara Fredrickson, χρειαζόμαστε τουλάχιστον τρία θετικά συναισθήματα για κάθε αρνητικό συναίσθημα που βιώνουμε για να ανθίσουμε. Και αυτό είναι το ελάχιστο. Με τέσσερα ή πέντε προς ένα θετικά προς αρνητικά συναισθήματα είμαστε στα καλύτερά μας.

Έρευνες όμως δείχνουν ότι το 80% των Αμερικανών υπολείπεται αυτής της αναλογίας που προβλέπει την άνθηση, με τους περισσότερους ανθρώπους να βρίσκονται στο 2:1. Με λίγα λόγια δυστυχώς αποδεικνύεται ότι οι περισσότεροι άνθρωποι δεν ακμάζουν στη ζωή τους.

Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούν τα θετικά και αρνητικά συναισθήματα ως αντίθετα μεταξύ τους. Αν δηλαδή κάποιος είναι λυπημένος, τότε δεν μπορεί να είναι χαρούμενος και το αντίστροφο. Στην πραγματικότητα  όμως δεν λειτουργεί έτσι. Σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είμαστε λυπημένοι αλλά και χαρούμενοι μαζί.

Για παράδειγμα, μπορεί να περάσαμε στο πανεπιστήμιο που τόσο επιθυμούσαμε και να είμαστε πολύ χαρούμενοι γι’ αυτό, αλλά ταυτόχρονα να είμαστε λυπημένοι που αφήνουμε το σπίτι και την οικογένειά μας. Η βίωση δηλαδή θετικών συναισθημάτων δεν αποτρέπει τη βίωση αρνητικών συναισθημάτων. Και η εξάλειψη της λύπης από τη ζωή μας δεν είναι το ίδιο πράγμα με την καλλιέργεια της χαράς.

Γίνεται όμως να έχει κάποιος υπερβολικά Θετικά Συναισθήματα; Γίνεται. Όχι πολύ συχνά αλλά γίνεται. Και υπάρχει υπερβολή σε αυτό; Μπορώ να πάθω κακό από την πολλή χαρά; Την υπερβολική αισιοδοξία; Η υπερβολική θετικότητα μπορεί να με βλάψει;

Κι όμως μπορεί. Όσο παράξενο και αν ακούγεται. Αυτή η αναλογία θετικών προς αρνητικών συναισθημάτων έχει αποδειχτεί ότι από ένα σημείο και μετά αρχίζει να δημιουργεί προβλήματα. Τρία προς ένα είναι καλά. 4,5,6 προς ένα τέλεια, 7,8,9 σούπερ! Από 11 προς 1 θετικά προς αρνητικά συναισθήματα και πάνω παύει να είναι υγιές και αποδοτικό και αρχίζει να μειώνεται η θετική επίδραση της θετικότητας και να γίνεται προβληματική. Η ανώτατη δηλαδή υγιής αναλογία θετικότητας χωρίς ακρότητες είναι το 11 προς 1.

Πάνω από αυτό το ανώτατο όριο, αρχίζει η υπερβολική θετικότητα, η οποία μας κάνει να αγνοούμε σημαντικές πληροφορίες από το περιβάλλον, μας καθιστά ριψοκίνδυνους, απρόσεκτους, μη ρεαλιστές ακόμα και επικίνδυνους τόσο για τον εαυτό μας, όσο και για τους άλλους. Μειώνεται η συγκέντρωση και η απόδοσή μας και δυσκολευόμαστε να πάρουμε σωστές αποφάσεις.

Επιπροσθέτως, στις μέρες μας η θετικότητα έχει γίνει μόδα και η ημιμάθεια σχετικά με τη θετική ψυχολογία φτάνει στο σημείο να γίνεται επικίνδυνη. Πολλοί άνθρωποι έχουν αποκτήσει εμμονή με την ευτυχία και τα Θετικά Συναισθήματα και αρνούνται να βιώσουν τα αρνητικά. Ζουν τη λεγόμενη τυραννία της θετικότητας και έχουν κολλήσει στο ότι πρέπει να είμαστε πάντα θετικοί, να μη χρησιμοποιούμε αρνητικές λέξεις, να τα βλέπουμε όλα και πάντα θετικά και ρόδινα και αναγκάζουν τους εαυτούς τους να φορούν ένα μόνιμο χαμόγελο που πολλές φορές είναι προσποιητό.

Όμως η εμμονή με τη θετικότητα και η άρνηση των αρνητικών συναισθημάτων είναι συνταγή σίγουρης αποτυχίας και πάντα μας γυρνάει μπούμερανγκ. Το καλύτερο μότο που θα μπορούσε να υιοθετήσει ένας άνθρωπος δεν είναι το να σκεφτόμαστε πάντα θετικά, αλλά το να είμαστε πάντα ανοιχτοί στη βίωση όλων των συναισθημάτων.

Τέλος μην ξεχνάμε ότι η ευτυχία είναι άθλημα ομαδικό! Καλά τα συναισθήματα που βιώνουμε μόνοι μας, αλλά σαν αυτά που μοιραζόμαστε με τους άλλους δεν έχει! Είμαστε κοινωνικά όντα και σχεδιασμένοι να συνδεόμαστε με τους γύρω μας.

Τα καλά νέα είναι ότι μπορούμε να είμαστε πιο ευτυχισμένοι στο μέλλον απ’ ότι είμαστε σήμερα. Μπορούμε να έχουμε περισσότερα θετικά συναισθήματα. Υπάρχουν τρόποι να το κάνουμε αυτό και σε αυτό μας βοηθά η θετική ψυχολογία.

Ο στόχος όμως δεν είναι να εξαλείψουμε όλα τα αρνητικά συναισθήματα από τη ζωή μας, αλλά να βεβαιωθούμε ότι δεν κολλάμε σε αυτά. Όλα είναι μέσα στη ζωή και αυτή είναι η μαγεία της. Χωρίς τα αρνητικά συναισθήματα δεν θα μπορούσαμε να εκτιμήσουμε τα θετικά. Θέλουμε να μπορούμε να βιώνουμε όλα τα συναισθήματα, να τα αποδεχόμαστε, να μαθαίνουμε τι έχουν να μας πουν, να καλλιεργούμε αυτά που μας εξυπηρετούν και μόνο έτσι θα μπορούμε να ζούμε μία ολοκληρωμένη, ισορροπημένη και γεμάτη ζωή.

Αντί λοιπόν να απωθούμε συνεχώς τα αρνητικά μας συναισθήματα, ας προσπαθήσουμε να είμαστε πιο ανοιχτοί, περισσότερο εξωστρεφείς, πιο περίεργοι, πιο ευγενικοί, πιο παρόντες, ευγνώμονες και συνδεδεμένοι. Ας προσπαθήσουμε να δημιουργήσουμε πιο ουσιαστικές σχέσεις. Ας ακολουθούμε τα ενδιαφέροντά μας και ας αξιοποιούμε και εκφράζουμε τα ταλέντα μας κάθε μέρα. Και τέλος ας ζούμε τη ζωή μας με βάση τις αρχές και τις αξίες μας.

Και μην ξεχνάς: Η ζωή είναι γλυκιά, αλλά αν δεν υπήρχε και η πίκρα, πώς θα νιώθαμε τη διαφορά;

Τίνα Στρατηγοπούλου

MSc in Applied Positive Psychology & Coaching Psychology