Μήπως πιστεύετε ότι η επιστήμη έχει αποκωδικοποιήσει και ξεδιπλώσει όλα τα μυστήρια του ανθρώπινου σώματος; Σίγουρα έχουμε κάνει μεγάλες προόδους σε πολλά και πολύπλοκα επίπεδα, αλλά υπάρχουν και ορισμένες σοκαριστικά απλές ερωτήσεις, στις οποίες μέχρι και σήμερα δεν έχουν ακόμα δοθεί πλήρεις και πειστικές απαντήσεις, όπως το:
Γιατί πονάμε;
Ο πόνος είναι μια άβολη, αλλά οικουμενική, ανθρώπινη εμπειρία. Είναι ένα τα πρώτα πράγματα που νιώθουμε μόλις έρθουμε στη ζωή και μάλλον θα είναι και από τα τελευταία πριν φύγουμε από αυτή. Αλλά τι είναι ακριβώς ο πόνος; Πώς λειτουργεί; Πονάτε το ίδιο με τον απαίσιο και αντιπαθέστατο γείτονά σας; Γιατί αν αυτό ισχύει, τότε είναι λίγο άδικο, σωστά;
Η επιστήμη, λοιπόν, δεν μπορεί να απαντήσει ξεκάθαρα στο γιατί πονάμε. Από τους ερευνητές που τον μελετούν, μέχρι τους επιστήμονες που βρίσκουν φάρμακα και τους γιατρούς που μας τα συνταγογραφούν, κανένας τους δεν μπορεί να συμφωνήσει σε ένα και μόνο ορισμό.
Το αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα είναι η ινομυαλγία, μια πάθηση που περιγράφεται καλύτερα ως «τα πάντα πονούν». Δεν υπάρχει συγκεκριμένη εξέταση που να επιβεβαιώνει αν το έχουμε. Και πώς το διαγιγνώσκουμε; Συμπληρώνουμε απλά ένα ερωτηματολόγιο. Υπάρχουν πολλά εγκεκριμένα φάρμακα που αντιμετωπίζουν την ινομυαλγία ή καλύτερα τα συμπτώματά της, αλλά κανείς δεν φαίνεται να γνωρίζει με βεβαιότητα γιατί εμφανίζεται και τι είναι ακριβώς. Τουλάχιστον όχι ακόμα.
Πώς λειτουργεί η αναισθησία;
Η αναισθησιολογία είναι πράγματι ένα θαύμα της σύγχρονης επιστήμης, αλλά είναι λίγο τρομακτικό αν σκεφτούμε περί τίνος πρόκειται: Με λίγες χημικές ουσίες, οι αναισθησιολόγοι απενεργοποιούν σημεία του εγκεφάλου σας αποτελεσματικά . Λίγο περισσότερο και δεν θα ξυπνήσετε ποτέ. Λίγο λιγότερο και θα νιώσετε πόνο. Αλλά γιατί λειτουργούν αυτές οι χημικές ουσίες; Πώς αλληλεπιδρούν με το σώμα σας και επιτυγχάνουν αυτή τη λεπτή ισορροπία; Η επιστήμη δεν μπορεί ακόμα να το εξηγήσει επακριβώς.
Ο κύριος λόγος που δυσκολευόμαστε να βρούμε πώς η αναισθησία αλλάζει τη συνείδησή μας είναι ότι η επιστήμη δεν γνωρίζει πραγματικά τι εστί συνείδηση ή πώς λειτουργεί. Δεν υπάρχει μια συγκεκριμένη εξέταση που να δείχνει αν κάποιος έχει συνείδηση – το μόνο που οι αναισθησιολόγοι μπορούν να κάνουν είναι να κοιτάξουν ορισμένα στοιχεία όπως την παρουσία συγκεκριμένων εγκεφαλικών κυμάτων, σωματικών αποκρίσεων και… ευαισθησίας στον πόνο.
Γιατί γελάμε;
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι αποτελεί σήμα πως μια υποτιθέμενη απειλή δεν γίνεται αντιληπτή ως πραγματικός κίνδυνος. Άλλοι υποθέτουν ότι είναι μια αντίδραση στο διαφορετικό, σε αυτό που δεν αναμένουμε να δούμε. Και τέλος, υπάρχουν και εκείνοι που δεν αποδίδουν κάποια συγκεκριμένη λειτουργία στο γέλιο.
Όλα αυτά μπορεί και να είναι σωστά, αφού πολύ απλά κανείς δεν γνωρίζει με βεβαιότητα γιατί γελάμε. Γνωρίζουμε, ωστόσο, ότι, περισσότερο από κάθε άλλη συναισθηματική απόκριση, το γέλιο επηρεάζει όλες σχεδόν τις περιοχές του εγκεφάλου μας. Το ενδιαφέρον είναι επίσης ότι το γέλιο δεν συνδέεται με την κωμωδία, με το αστείο. Γελάμε συχνότερα για να επισημάνουμε άστοχες δηλώσεις ή για να γεμίσουμε τις άβολες παύσεις μιας συζήτησης.
Αυτό όμως που (μάλλον) γνωρίζουμε είναι από πού προέρχεται το γέλιο: εξελίχθηκε από το λαχάνιασμα που προκαλούταν στους προγόνους μας όταν γαργαλιούνταν. Και φυσικά, εδώ ανακύπτει το αναπόφευκτο ερώτημα του γιατί γαργαλιόμαστε. Και η απάντηση είναι επίσης αναπόφευκτη: «Δεν γνωρίζουμε ακόμα».
Γιατί κάποιοι από εμάς είναι αριστερόχειρες;
Το 90% σχεδόν του παγκόσμιου πληθυσμού είναι δεξιόχειρες. Το άλλο 10% είναι αριστερόχειρες. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό; Οι αριστερόχειρες δεν φαίνεται να διαφέρουν σε κάτι άλλο – τα γλωσσικά σήματα επεξεργάζονται από το αριστερό ημισφαίριο όπως και στους δεξιόχειρες.
Επιπλέον, οι δεξιόχειρες έχουν συχνά ένα κυρίαρχο αριστερό πόδι και αντιστρόφως, κάτι που υποδηλώνει ότι η προτίμηση αυτή δεν εκτείνεται στο υπόλοιπο σώμα. Οι επιστήμονες προσπαθούν να βρουν μια απάντηση εδώ και χρόνια, αλλά παραμένει ακόμα ένα μυστήριο.
Γνωρίζουμε, βέβαια, ότι η αριστεροχειρία είναι ένα κληρονομικό χαρακτηριστικό, που σημαίνει ότι τα γονίδια που είναι υπεύθυνα γι’ αυτή πρέπει να προσέφεραν κάποιο πλεονέκτημα, ώστε να περάσουν επιτυχώς από τη μία γενιά στην άλλη. Δεν είναι ξεκάθαρο, ωστόσο, ποιο ήταν αυτό το πλεονέκτημα.
Καθώς το συνολικό ποσοστό των αριστερόχειρων είναι αρκετά χαμηλό (10%), θα μπορούσε κάποιος να υποθέσει ότι πρόκειται σύντομα να εκλείψει αυτό το χαρακτηριστικό, αλλά αυτό παραδόξως δεν ισχύει: Έρευνες σε προϊστορικό επίπεδο έχουν δείξει ότι το ποσοστό των αριστερόχειρων έχει παραμείνει περίπου το ίδιο καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας.
Εκτός από το ζήτημα της αριστεροχειρίας βέβαια, το γεγονός ότι έχουμε ένα κυρίαρχο χέρι είναι από μόνο του ένα μυστήριο, όπως και η συνολική ασυμμετρία της ανθρώπινης ανατομίας: η καρδιά μας γέρνει προς μία πλευρά, οι πνεύμονές μας βρίσκονται ελαφρώς σε διαφορετικές θέσεις με τον αριστερό να βρίσκεται λίγο χαμηλότερα από τον δεξί. Οι εγκέφαλοί μας είναι τελείως ασύμμετροι και ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή η ασυμμετρία θα μπορούσε να αποτελεί το βασικό χαρακτηριστικό που μας κάνει ανθρώπους.
Ποια η χρησιμότητα του αλτρουισμού;
Κατά πόσο βγάζει νόημα ο αλτρουισμός εξελικτικά; Όταν οι άνθρωποι είμαστε κυνηγοί- συλλέκτες, όταν η επιβίωση ήταν το μόνο που είχε σημασία, το να μοιραστούμε ή να δώσουμε την τροφή που βρίσκαμε πήγαινε λογικά κόντρα στο ένστικτο επιβίωσής μας. Το αντίθετο μάλιστα, θα παλεύαμε για να κρατήσουμε την τροφή μας. Οι αυθεντικές πράξεις καλοσύνης θα ήταν μάλλον ασύμφορες. Κι αν υπήρχαν, θα έπρεπε σταδιακά να είχαν χαθεί κατά τη διάρκεια της εξέλιξής μας, αφού δεν έφερναν κάποιο θετικό αποτέλεσμα.
Γιατί όμως ο αλτρουισμός επιβίωσε; Σωστά μαντέψατε: Δεν γνωρίζουμε. Οι επιστήμονες προσπαθούν να ξεκλειδώσουν το μυστικό του αλτρουισμού εδώ και έναν σχεδόν αιώνα. Τη δεκαετία του ’60, ο George Price εφηύρε μάλιστα ακόμα και μια περίπλοκη μαθηματική εξίσωση για να προσπαθήσει να καταλήξει στο πώς ο αλτρουισμός θα μπορούσε να έχει επιβιώσει, χωρίς όμως αποτέλεσμα.
Βέβαια, οι κοινωνικοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι οι άνθρωποι αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν τον αλτρουισμό, ώστε να αρχίσουν να ζουν αρμονικά σε ομάδες και κοινότητες, μια λειτουργία που εξασφάλιζε την επιβίωσή τους με καλύτερα αποτελέσματα.
