Η αισιοδοξία είναι ένα χαρακτηριστικό, που θα έπρεπε να γίνει πιο συνηθισμένο, κρίνοντας από τη διάσημη φράση του Winston Churchill ότι «ένας απαισιόδοξος βλέπει τη δυσκολία σε κάθε ευκαιρία· ένας αισιόδοξος βλέπει την ευκαιρία σε κάθε δυσκολία». Η αισιοδοξία έχει αποδειχθεί ότι βελτιώνει τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, προλαμβάνει κατά χρόνιων παθήσεων και μας βοηθά να αντιμετωπίζουμε απροσδόκητα εμπόδια και γεγονότα. Συνδέεται στενά με την έννοια της ευγνωμοσύνης, καθώς έχει αποδειχθεί ότι οι ευγνώμονες άνθρωποι είναι πιο ευτυχισμένοι και λιγότερο στρεσαρισμένοι. Υποστηρίζεται πλέον και επιστημονικά ότι οι αισιόδοξοι και απαισιόδοξοι άνθρωποι προσεγγίζουν τα προβλήματα της ζωής από τελείως διαφορετική γωνία.
Ο Martin Seligman (καταξιωμένος Αμερικάνος ψυχολόγος) ορίζει την αισιοδοξία ως την απόκριση σε προβλήματα με μια αίσθηση αυτοπεποίθησης και υψηλής προσωπικής ικανότητας. Συγκεκριμένα, οι αισιόδοξοι άνθρωποι πιστεύουν ότι τα αρνητικά γεγονότα είναι προσωρινά, περιορισμένα και διαχειρίσιμα. Φυσικά, η αισιοδοξία, όπως και οι άλλες ψυχολογικές καταστάσεις και τα χαρακτηριστικά, υφίσταται πάνω σε ένα συνεχές.
Οι άνθρωποι επίσης μπορούμε να αλλάξουμε τα επίπεδα της αισιοδοξίας ανάλογα με τις καταστάσεις στις οποίες βρισκόμαστε. Για λόγους ευκολίας, οι έρευνες που θα συζητηθούν εδώ αφορούν σε άτομα που βρίσκονται στον υψηλότερο βαθμό αισιοδοξίας και σε άτομα στο χαμηλότερο βαθμό απαισιοδοξίας. Η ουσία που τονίζεται εδώ είναι ότι η αισιοδοξία αποτελεί μια δεξιότητα που μαθαίνεται.
Το εξηγητικό μοντέλο της αισιοδοξίας: Βρίσκοντας νόημα στα άσχημα γεγονότα
Φανταστείτε δύο μαθητές που παίρνουν τον ίδιο χαμηλό βαθμό στις εξετάσεις. Ο πρώτος μαθητής σκέφτεται: «Πόσο αποτυχημένος είμαι! Πάντα τα πάω άσχημα σε αυτό το μάθημα. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα σωστά!». Ο δεύτερος μαθητής σκέφτεται: «Αυτό το τεστ ήταν δύσκολο. Δεν πειράζει, είναι απλά ένα τεστ σε ένα μάθημα. Συνήθως τα πάω καλά στα άλλα μαθήματα».
Αυτοί οι μαθητές χρησιμοποιούν δύο διαφορετικά είδη αυτών που οι ψυχολόγοι ονομάζουν «εξηγητικό μοντέλο». Τα εξηγητικά μοντέλα αντανακλούν τρία χαρακτηριστικά, που ένα άτομο αποδίδει σε ένα πρόσφατο γεγονός. Συνέβη από εμένα (εσωτερικό) ή από κάτι ή κάποιον άλλο (εξωτερικό); Θα μου συμβαίνει πάντα αυτό (σταθερό) ή μπορώ να αλλάξω αυτό που το προκάλεσε (προσωρινό); Είναι κάτι που επηρεάζει όλες τις πλευρές της ζωής μου (διάχυτη παρουσία) ή πρόκειται για ένα απομονωμένο συμβάν (περιορισμένη παρουσία);
Οι απαισιόδοξοι άνθρωποι τείνουν να αντιλαμβάνονται τα προβλήματα ως εσωτερικά, αμετάβλητα και κυρίαρχα στη ζωή τους, ενώ οι αισιόδοξοι το αντίθετο. Η απαισιοδοξία έχει συνδεθεί με την κατάθλιψη, με το στρες και το άγχος (Kamen & Seligman, 1987), ενώ η αισιοδοξία φαίνεται ότι λειτουργεί προστατευτικά απέναντι στην κατάθλιψη, αλλά και σε έναν αριθμό σοβαρών ιατρικών προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών ασθενειών (Tindle et al., 2009). Οι αισιόδοξες μητέρες μάλιστα αποδεικνύεται επιστημονικά ότι γεννούν υγιέστερα, βαρύτερα μωρά (Lobel, DeVincent, Kaminer, & Meyer, 2000)!
Αισιοδοξία και σωματική υγεία
Τι πιο σημαντικό από την επιβίωσή μας; Η αισιοδοξία φαίνεται να συνδέεται θετικά με την μακροζωία. Οι Maruta, Colligan, Malinchoc, και Offord (2000) εξέτασαν αν τα εξηγητικά μοντέλα λειτουργούν ως παράγοντες επικινδυνότητας για πρώορο θάνατο. Με ένα μεγάλο ερευνητικό δείγμα που συλλέχθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’60, οι ερευνητές κατηγοριοποίησαν τους ασθενείς ως αισιόδοξους, στη μικρή κατηγορία ή απαισιόδοξους.
Για τη μέτρηση της αισιοδοξίας, χρησιμοποιήθηκαν κομμάτια του Minnesota Multiphasic Personality Inventory, ενός ισχυρού ψυχομετρικού εργαλείου. Οι ερευνητές συμπέραναν ότι για κάθε αύξηση 10 βαθμών στο σκορ του συμμετέχοντα, ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου μειωνόταν κατά 19%. Λαμβάνοντας υπόψη ότι για ένα άτομο μέσης ηλικίας, η διαφορά ανάμεσα στους κινδύνους επικινδυνότητας ξαφνικού θανάτου των καπνιστών και των μη καπνιστών είναι 5-10%, η προστατευτική επίδραση της αισιοδοξίας είναι πραγματικά πολύ μεγάλη και σημαντική.
Η αισιοδοξία παίζει επίσης ένα ρόλο στην ανάρρωση από κάποια ασθένεια. Είναι πολυάριθμες οι έρευνες που έχουν μελετήσει το ρόλο της σε ασθενείς με καρκίνο που βρίσκονται σε διαδικασία θεραπείας (π.χ. Carver et al., 1993; Schou, Ekeberg, & Ruland, 2005). Αυτές οι έρευνες έχουν βρει ότι οι αισιόδοξοι ασθενείς βιώνουν λιγότερο στρες, όταν έρχονται αντιμέτωποι με διαγνώσεις που απειλούν τη ζωή τους. Φαίνεται επίσης, ότι η αισιοδοξία προστατεύει κατά της τάσης απομόνωσης από τις κοινωνικές δραστηριότητες, σημαντικό στοιχείο για την ανάρρωση.
Επιπλέον, σε άλλη έρευνα των Howell et al. (2008) οι αισιόδοξοι συμμετέχοντες επέδειξαν μια σημαντική βελτίωση στην ποιότητα του ύπνου. Υπάρχουν στοιχεία που υποστηρίζουν ότι η αισιοδοξία μπορεί να προστατεύσει κατά της ανάπτυξης χρόνιων ασθενειών (Matthews, Raikkonen, Sutton-Tyrell, & Kuller, 2004). Αυτή η επίδραση φαίνεται να σχετίζεται άμεσα με την ενίσχυση της λειτουργίας και την προστασία του ανοσοποιητικού συστήματος Kohut, Cooper, Nickolaus, Russell, & Cunnick, 2002).
Η επίδραση της αισιοδοξίας έχει μελετηθεί ακόμα και σε σχέση με συμπεριφορές που αφορούν έμμεσα στην υγεία. Εξετάζοντας τον κίνδυνο ανάπτυξης εξάρτησης από το αλκοόλ, μία μελέτη βρήκε ότι η αισιοδοξία προστατεύει κατά των προβλημάτων αλκοολισμού σε άτομα με τέτοιο οικογενειακό ιστορικό (Ohannessian, Hesselbrock, Tennen, & Affleck, 1993).
Σε μια άλλη επιστημονική έρευνα από τους Strack, Carver, και Blaney (1987), η αισιοδοξία προέβλεψε μεγαλύτερη επιτυχία σε θεραπείες αλκοολισμού, με τους αισιόδοξους να είναι πιθανότερο να παραμείνουν στη θεραπεία και να απέχουν σε σύγκριση με τους απαισιόδοξους. Φαίνεται λοιπόν ότι αποτελεί σημαντικό παράγοντα στις συμπεριφορές που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία μας: είτε όσον αφορά στην ευαισθησία που θα μας οδηγήσει σε αυτές, είτε στη διαδικασία αποχής, «απεξάρτησης» από αυτές.
