Κατά τον 15ο και 16ο αιώνα, η αυτοκρατορία των Ίνκας ήταν η μεγαλύτερη στη Νότια Αμερική. Τοποθετημένη στο Περού, εκτεινόταν από τις κορυφές των Άνδεων μέχρι την ακτογραμμή της χώρας – και όλα συνδέονταν με ένα τεράστιο σύστημα δρόμων, του οποίου η πολυπλοκότητα ξεπερνά οτιδήποτε έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στον Παλιό Κόσμο. Με μεγάλη ποικιλία τροφών, υφασμάτων, χρυσού και κοκαΐνης, οι Ίνκας έχτιζαν σπουδαία και εντυπωσιακά κτίσματα, αλλά δεν είχαν καθόλου χρήματα. Για την ακρίβεια, δεν υπήρχε καν αγορά.
Η Αυτοκρατορία των Ίνκας ίσως να είναι ο μόνος ανεπτυγμένος πολιτισμός στην ιστορία που δεν είχε τάξη εμπόρων και εμπόριο κανενός είδους τουλάχιστον εντός των συνόρων του. Πώς το είχαν καταφέρει αυτό;
Πολλές πλευρές της ζωής των Ίνκας παραμένουν καλυμμένες από μυστήριο, εν μέρει λόγω των αναφορών γι’ αυτούς, που προέρχονται από τους Ισπανούς κατακτητές, οι οποίοι στην ουσία τους εξόντωσαν. Ο Francisco Pizzaro ήταν αυτός που κατατρόπωσε τον στρατό των Ίνκας στο Περού το 1532. Αλλά το σοβαρότερο πλήγμα είχε έρθει μια δεκαετία πριν από τον Pizzaro, όταν οι Ευρωπαίοι κατακτητές προκάλεσαν μια επιδημία ευλογιάς, από την οποία οι περισσότεροι επιδημιολόγοι πιστεύουν ότι σκότωσε σχεδόν το 90% των κατοίκων. Οι γνώσεις μας γι’ αυτά τα γεγονότα, και η κατανόηση του πολιτισμού των Ίνκας, προέρχονται μόνο από λίγους παρατηρητές – κυρίως Ισπανούς ιεραπόστολους και έναν ιερέα και ιστορικό που ονομαζόταν Blas Valera, ο οποίος γεννήθηκε στο Περού δύο δεκαετίες πριν την πτώση της Αυτοκρατορίας.
Πλούτος χωρίς χρήματα
Αρχεία των ιεραποστόλων και του Valera περιγράφουν τους Ίνκας ως σπουδαίους κτίστες και γεωργούς, ικανούς να καλλιεργούν στα πιο άγρια βουνά. Η κοινωνία τους ήταν τόσο πλούσια που μπορούσε να συντηρεί εκατοντάδες ανθρώπους που να ειδικεύονταν στον σχεδιασμό των νεοαποκτηθεισών περιοχών.
Έχτιζαν κλιμακωτές φάρμες στις πλαγιές των βουνών και επέλεγαν λαχανικά και φρούτα που μπορούσαν να καλλιεργηθούν σε μεσαίες θερμοκρασίες, αν και σε διαφορετικά ύψη. Φρόντιζαν να έχουν επίσης δέντρα, τα οποία θα διατηρούσαν το χώμα σε καλή κατάσταση. Οι αρχιτέκτονες ήταν ταλαντούχοι, σχεδίαζαν και έφτιαχναν επιβλητικές πυραμίδες και τεράστιους ναούς μαζί με ειδικά retreats, όπως το Machu Picchu.
Κι όμως, παρά όλη αυτή την παραγωγικότητά τους, οι Ίνκας κατάφερναν να επιβιώνουν χωρίς αγορές ή χρήματα. Με ελάχιστες εξαιρέσεις που βρίσκουμε στις ακτές της αυτοκρατορίας, δεν υπήρχε τάξη εμπόρων και η ανάπτυξη πλούτου μέσω του εμπορίου δεν ήταν δυνατή. Ελάχιστα ήταν τα προϊόντα που χρειάζονταν οι Ίνκας να εισάγουν. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ήταν διάφορες οι στρατηγικές που εκμεταλλεύονταν, όπως η εγκαθίδρυση αποικιών σε άλλα μέρη.
Η παραγωγή, κατανομή και χρήση των αγαθών ελεγχόταν από την κυβέρνησή τους. Κάθε κάτοικος της αυτοκρατορίας λάμβανε τα απαραίτητα από τις δημόσιες αποθήκες, όπως φαγητό, εργαλεία και ρουχισμό και δεν χρειαζόταν να αγοράσει τίποτα. Χωρίς καταστήματα ή αγορές, δεν υπήρχε ανάγκη για σταθερό νόμισμα. Έτσι, το εμπόριο που αναγκάζονταν να κάνουν ήταν μόνο με άλλους πολιτισμούς έξω από αυτούς.
Το μυστικό για τον μεγάλο πλούτο και την άνθιση των Ίνκας ίσως να βρίσκεται στο ασυνήθιστο φορολογικό τους σύστημα. Αντί να πληρώνουν φόρους με χρήματα, κάθε κάτοικος παρείχε εργατικά χέρια στην κοινότητα. Ως αντάλλαγμα της εργασίας τους, τους δίνονταν τα απαραίτητα για τη ζωή.
Φυσικά, δεν χρειαζόταν όλοι να πληρώνουν φόρους. Οι ευγενείς και η αυλή τους αποτελούσαν εξαίρεση, όπως και άλλα επιφανή μέρη της κοινωνίας των Ίνκας. Μια άλλη ιδιομορφία της οικονομία τους ήταν όταν οι ευγενείς πέθαιναν· ακόμα και μετά το θάνατό τους μπορούσε η οικογένεια μπορούσε να συσσωρεύει περιουσία για εκείνους. Και πράγματι ο ναός στο Pachacamac ήταν ένα κτίσμα που ανήκε σε ήδη νεκρό ευγενή, το οποίο όμως διαχειρίζονταν άλλοι άνθρωποι και μέλη της οικογένειάς του. Ήταν σαν ένα είδος επιχείρησης.
Τρόφιμα, όχι αγορές
Μία από τις απορίες των επιστημόνων και των ιστορικών που μελετούν του Ίνκας είναι πώς και γιατί αυτός ο πλούσιος πολιτισμός αναπτύχθηκε επιστημονικά και πολιτισμικά, χωρίς καν την εφεύρεση των αγορών.
Μία πιθανότητα είναι πως η ζωή ήταν τόσο δύσκολη λόγω του περιβάλλοντος, που όλες οι εφευρέσεις περιστρέφονταν γύρω από την γεωργία και την κτηνοτροφία και όχι την οικονομία. Με άλλα λόγια, η Αυτοκρατορία των Ίνκας βελτίωνε συνεχώς τα εργαλεία της ώστε να αποφύγει οποιοδήποτε ενδεχόμενο πείνας και λιμοκτονίας, παρά να ενισχύσει το εμπόριο.
Λίγα χρόνια πριν, μια ομάδα αρχαιολόγων πήρε δείγματα από την κοιλάδα Cuzco στο Περού και βρήκε στοιχεία χιλιάδων χρόνων της γεωργίας στην περιοχή, που περιελάμβανε και κτηνοτροφικά στοιχεία, όπως την εκτροφή λάμα. Συνοψίζοντας τα ευρήματα, ο αρχαιολόγος A.J. Chepstow-Lusty και η ομάδα του ισχυρίζονται ότι οι Ίνκας χρησιμοποιούσαν τα τεχνολογικά και πολιτισμικά ιδρύματά τους για την παραγωγή τροφίμων και διαχείριση γης, παρά την ανάπτυξη αγοράς και οικονομίας.
Αυτό φαίνεται να ήταν απαραίτητο σε μια περιοχή, όπου οι ξηρασίες είχαν ήδη εξαφανίσει έναν προηγούμενο πολιτισμό (τους Wari), και όπου οι συνεχείς κλιματικές διακυμάνσεις αποτελούσαν συνεχή κίνδυνο. Η ακμή της αυτοκρατορίας συνέπεσε με μια περίοδο σχετικής κλιματικής σταθερότητας, αλλά οι κάτοικοι της περιοχής γνώριζαν καλά πως αυτό θα μπορούσε να αλλάξει από τη μία στιγμή στην άλλη.
Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η αυτοκρατορία των Ίνκας ήταν το ιδανικό σοσιαλιστικό κράτος, ενώ άλλοι την έχουν αποκαλέσει απολυταρχική μοναρχία. Η αλήθεια είναι ότι οι Ίνκας πιθανότατα δημιούργησαν μια μοναδική αυτοκρατορία.
http://nora.nerc.ac.uk/id/eprint/7766/1/cp-5-375-2009.pdf
