Τι ρόλο έχετε πάρει μέσα στη σχέση σας; Είστε ο σωτήρας, ο θύτης ή το θύμα; Και οι τρεις είναι ρόλοι που οι άνθρωποι ασυνείδητα παίρνουμε μέσα στις σχέσεις. Αυτοί αλληλεπιδρούν ο ένας με τον άλλο, έτσι ώστε να υπάρχει πάντα κάποιος σε μια πιο ισχυρή θέση και κάποιος άλλος με λιγότερη δύναμη (εξουσία).
Πολλά ζευγάρια που έρχονται αντιμέτωπα με προβλήματα εισέρχονται σε αυτό το «δραματικό τρίγωνο». Πρόκειται για ένα μοντέλο που σκιαγραφεί τα προβληματικά μοτίβα συμπεριφοράς των ζευγαριών και αναπτύχθηκε από τον ψυχίατρο Stephen Karpman το 1968.
Αν και τα άτομα μπορεί να αλλάξουν ρόλους κατά καιρούς, συνήθως νιώθουν πιο άνετα με έναν από αυτούς, εξαιτίας της προσωπικότητας και των συμπεριφορικών μοτίβων τους στην οικογένεια, καθώς μεγαλώνουν.
Καθορίζοντας τους ρόλους
Ένας σωτήρας θέτει τους άλλους ως προτεραιότητα, ώστε να νιώσουν ότι εκτιμώνται, ότι είναι αναντικατάστατοι και ότι τους σέβονται. Πολύ συχνά, είναι άνθρωποι που ως παιδιά μεγάλωσαν μέσα σε μια οικογένεια, όπου οι γονείς δεν αντιλαμβάνονταν ή αναγνώριζαν τις ανάγκες τους. Έτσι, προσπαθούσαν εκείνα να ικανοποιούν τις ανάγκες των άλλων, ώστε να νιώθουν ότι αγαπιούνται. Ο σωτήρας ήταν ένα καλό, υπεύθυνο παιδί που απέφευγε την αντιπαράθεση.
Το θύμα νιώθει συχνά απόγνωση, ανικανότητα, ντροπή και αδυναμία. Λαμβάνουν το μήνυμα από την οικογένειά τους ότι δεν είναι ικανοί να διαχειριστούν τα δικά τους προβλήματα και έτσι μεγαλώνουν περιμένοντας από τους άλλους να κάνουν το πρώτο βήμα και να διορθώσουν τα πράγματα. Μπορεί να νιώθουν συχνά άγχος.
Ο θύτης είναι εκείνος που επικρίνει τον/την σύντροφό του, δρα ως υποκινητής. Κάνει τους άλλους να νιώθουν ότι δεν αξίζουν ή ότι δεν κάνουν τα πράγματα σωστά και τους κατηγορούν για ό,τι πάει στραβά στη ζωή τους. Αλλά είναι σημαντικό να καταλάβουμε ότι πίσω από τον θύτη βρίσκεται ένα θύμα – κάποιος που, ως παιδί, δεν είδε τις ανάγκες του να ικανοποιούνται και που συχνά ένιωθε αδυναμία. Τοποθετώντας τον/την σύντροφό τους σε κατώτερη θέση τους βοηθά να δραπετεύουν από τον εσωτερικό εαυτό τους ή από την έλλειψη αυταξίας τους και έτσι να νιώθουν ότι έχουν μεγαλύτερη δύναμη.
Διατηρώντας τον φαύλο κύκλο
Ο σωτήρας είναι συνήθως το «καλό παιδί». Συνδέεται με το θύμα. Ο άνθρωπος σε αυτό το ρόλο σίγουρα νιώθει πνιγμένος κάποιες φορές. Νιώθει ότι όλα τα προβλήματα πέφτουν πάνω του. Και παίρνει τη σκυτάλη προτρέποντας να τον ακολουθήσουν.
Πολύ συχνά, τα ζευγάρια ξεκινούν τη σχέση τους με αυτή τη μορφή. Κάνουν μια σιωπηλή συμφωνία: ο σωτήρας λέει ότι θα συμφωνήσει να είναι δυνατός, καλός και ευγενικός. Το θύμα λέει ότι θα συμφωνήσει να είναι πιο αδύναμος και ανίκανος να διαχειριστεί. Όλοι είναι ευχαριστημένοι έτσι. Ο σωτήρας νιώθει ότι τον χρειάζονται και παίρνει τον έλεγχο. Το θύμα έχει κάποιον να τον φροντίζει.
Και όλα λειτουργούν υπέροχα, μέχρι να συμβεί ένα από τα παρακάτω δύο σενάρια: ορισμένες φορές, ο σωτήρας κουράζεται να τα κάνει όλα. Νιώθει ότι όλες οι ευθύνες έχουν πέσει πάνω του και ότι ο άλλος δεν παίρνει κανένα μέρος του βάρους, δεν δίνει τίποτα σε αντάλλαγμα, δεν εκτιμά αυτό που ο σωτήρας κάνει. Κάπως έτσι θυμώνει και πικραίνεται. Μετακινείται στο ρόλο του θύτη.
Εκεί, συμβαίνει μια μεγάλη έκρηξη – συνήθως για κάτι μικρό και ασήμαντο – όπως για παράδειγμα, το μαγείρεμα ή το ποιος δεν πέταξε τα σκουπίδια. Ή προχωρά σε μια ακραία πράξη που δεν συνηθίζει – όπως το να ξοδέψει πολλά χρήματα, να μεθύσει ή να απατήσει. Νιώθει ότι το αξίζει, το επιβεβαιώνει στον εαυτό του. Τα μήνυμα που αποκαλύπτεται πίσω από αυτό το θυμό και τη συμπεριφορά είναι ένα: «Γιατί δεν μεγαλώνεις επιτέλους! Γιατί δεν παίρνεις την ευθύνη επιτέλους! Γιατί πρέπει να τα κάνω όλα εγώ; Γιατί δεν εκτιμάς όλα όσα κάνω; Είναι άδικο!». Το αίσθημα της αδικίας είναι ισχυρό.
Σε αυτό το σημείο, το θύμα φοβάται και μετακινείται προς τη θέση του σωτήρα, προσπαθεί να επανορθώσει και προσπαθεί να ηρεμήσει τα πράγματα. Απολογείται και ομολογεί ότι δεν το είχε συνειδητοποιήσει και ότι θα προσπαθήσει περισσότερο. Ο θύτης νιώθει άσχημα για ό,τι έχει πει και μπαίνει στη θέση του θύματος και στεναχωριέται. Ύστερα, σταθεροποιούνται και επιστρέφουν στις αρχικές τους θέσεις.
Κάτι άλλο που συμβαίνει ορισμένες φορές είναι ότι το θύμα κουράζεται να είναι συνέχεια το θύμα. Κουράζεται να επισκιάζεται συνεχώς από τον/την σύντροφό του, να του λέει πάντα τι να κάνει. Κουράζεται να νιώθει αδύναμος. Και ορισμένες φορές, το θύμα μετακινείται στο ρόλο του θύτη. Όπως ο σωτήρας, έτσι και το θύμα ξεσπά και θυμώνει συνήθως για κάτι μικρό, προχωρώντας στην εκδραμάτιση.
Το μήνυμα πίσω από αυτό είναι : «Γιατί δεν με αφήνεις ήσυχο; Γιατί δεν σταματάς να ελέγχεις τη ζωή μου; Μπορώ να το κάνω και μόνος μου». Ο σωτήρας το αντιλαμβάνεται αυτό και μετακινείται στη θέση του θύματος. Σκέφτεται πως κάθε φορά που πάει να βοηθήσει, αδικείται. Βλέπει αχαριστία. Ο θύτης ύστερα νιώθει άσχημα με όσα είπε και μετακινείται στη θέση του σωτήρα μετανιωμένος. Στο τέλος, επιστρέφουν στις αρχικές τους θέσεις.
Βγαίνοντας από τον φαύλο κύκλο
Δεν υπάρχει μια απλή λύση για να ξεφύγει κανείς από το δραματικό τρίγωνο. Το καλύτερο είναι πρώτα να συνειδητοποιήσει κανείς τη θέση του στο τρίγωνο, το ρόλο που παίρνει και ύστερα να εργαστεί με έναν ψυχοθεραπευτή (κυρίως της γνωστικής – συμπεριφορικής προσέγγισης), ώστε να μάθει νέες δεξιότητες που θα επιτρέψουν την μετακίνηση από τον συνηθισμένο ρόλο. Επίσης, είναι σημαντικό να μάθει κανείς πότε πρέπει να αποχωρεί από μια προβληματική κατάσταση, όταν το άλλο μέρος δεν θέλει να βγει και εκείνο από το δραματικό τρίγωνο.
